I co z tym Galileuszem?

Filozofowi ze Stagiry udało się bowiem zestroić w jeden system spekulatywną teologię i metafizykę oraz kosmologię i fizykę opartą na potocznym doświadczeniu. Imponująco szeroki zakres zjawisk, jakie ów system wyjaśniał, oraz jego spójność logiczna sprawiały, że przez wieki narzucał się on filozofom z autorytetem wiedzy definitywnie pewnej. Z tej perspektywy dzieło Ptolemeusza, pomimo wielokrotnych empirycznych potwierdzeń, mogło uzyskać najwyżej status użytecznego narzędzia, wygodnej matematycznej hipotezy nieodpowiadającej rzeczywistości, a jedynie pomagającej w obliczeniach.

heliocentryzm

Mikołaj Kopernik nie był pierwszym uczonym, który zaobserwował ruch Ziemi wokół Słońca. Arystarch z Samos, żyjący w III w. przed Chr., również proponował model kosmosu, w którym Słońce jest nieruchome, Ziemia obiega je jako jedna z planet, w dodatku wykonując ruch obrotowy wokół własnej osi. Teoria ta nie spotkała się jednak z przychylnym przyjęciem w starożytności, ponieważ potoczne doświadczenie zdawało się jej przeczyć, nie dawała się pogodzić z fizyką Arystotelesa, a w dodatku nie miała za sobą żadnych poważnych argumentów astronomicznych. Pod tym względem sytuacja nie uległa zasadniczej zmianie w ciągu tysiąca ośmiuset lat dzielących Arystarcha od Kopernika.

Różnicę stanowiła narastająca liczba i wzrastająca dokładność obserwacji astronomów, co pociągało za sobą konieczność przyjęcia niezwykle skomplikowanej konstrukcji matematycznej Ptolemeusza. Trzeba pamiętać, że oryginalny system Kopernika nie był wcale prostszy, ponieważ astronom z Torunia przyjmował, że planety krążą ruchem jednostajnym po orbitach kołowych, co nie jest zgodne z rzeczywistością (oba błędne założenia odrzucił dopiero Kepler, formułując swoje sławne trzy prawa ruchu planet). Tym niemniej model Kopernikański okazał się dokładniejszy i łatwiejszy w użyciu od Ptolemeuszowego, co spowodowało, że niektórzy astronomowie przyjęli go jako lepsze matematyczne narzędzie pracy.

obserwacje Galileusza

De revolutionibus orbium coelestium, czyli najważniejsze dzieło Kopernika, zostało opublikowane w 1543 r., natomiast pierwsze potępienie jego podstawowych tez nastąpiło dopiero w 1616 r.
Można spytać, skąd ta ponad 70-letnia różnica?\

Odpowiedź wiąże się ściśle z działalnością Galileusza. Galileo Galilei, urodzony w Pizie matematyk i filozof, pionier nowożytnej fizyki i astronomii, był pierwszym, który do obserwacji nieba zastosował przyrząd optyczny zwany lunetą. Dzięki skonstruowanemu przez siebie instrumentowi dającemu ponad 20-krotne powiększenie, dokonał licznych odkryć, które zszokowały współczesny mu świat naukowy. Obserwacje Galileusza ujawniły, że powierzchnia Księżyca jest porowata, Słońce ma plamy i wiruje, a wokół Jowisza krążą cztery małe ciała niebieskie.

Najważniejsze było jednak odkrycie faz Wenus: okazało się, że ta najjaśniejsza z planet faktycznie wygląda niemal zawsze jak rogalik. Krąży ona znacznie bliżej Słońca niż Ziemia, zatem nigdy nie możemy zobaczyć jej tarczy oświetlonej w pełni. Ustalenie tego faktu oznaczało, że modele sfer niebieskich Arystotelesa i Ptolemeusza są na pewno błędne: Wenus (a w domyśle pozostałe znane planety) nie może krążyć wokół Ziemi.

Aż do 1611 r., w którym Galileusz dokonał swojego wielkiego odkrycia, system Kopernika nie był zbyt popularny w środowisku uczonych zajmujących się niebem, a poza tym nie stanowił poważniejszego tematu intelektualnych rozważań (do nielicznych wyjątków należał ekscentryczny filozof Giordano Bruno, skazany na śmierć między innymi za głoszenie heliocentryzmu).