Wciąż jesteśmy dzicy

Znak 3/2010 Znak 3/2010

Zdolność do myślenia mitologicznego, a tym samym tworzenia mitów, nie została zarezerwowana li tylko dla „dzikich”, ale stanowi naturalne wyposażenie każdego człowieka, również tego „nowoczesnego” – miłośnika croissantów i porannej prasy.

Rewolucja na dobre rozbuchała się więc całkiem niedawno – w roku 1957, kiedy to Roland Barthes zebrał cykl swoich słynnych esejów w książce Mitologie. Francuski czytelnik, który znał już owe teksty z czasopisma „Les Lettres Nouvelles”, otrzymał je teraz w pigułce, która, jak się miało okazać, była pierwszym etapem kuracji z europejskiego etnocentryzmu. Etnocentryzmu widzącego w nas, Europejczykach, twórców cywilizacji przez wielkie „C”, ludzi rozumnych, na wskroś racjonalnych, którzy powołując do życia nowoczesne społeczeństwo informacyjne, zyskali poczucie swoistej jakościowej przewagi i odrębności od myślących w sposób tradycyjny przedstawicieli kultur „nie-zachodnich”, dla których magia, rytuał i mit stanowią fundament myślenia o świecie.

Pomysł Barthes’a był prosty – przekonywał, w każdym ze swych esejów dostarczając kolejnych przykładów, że człowiek współczesny (jeżdżący metrem, oglądający telewizję, przechadzający się po Champs-Élysées) myśli w zasadzie tak samo jak dziki. Twierdził, że nasza racjonalność codziennie przegrywa w konfrontacji z kulturą popularną, która ponosi największą odpowiedzialność za zjawisko swoistej re-mitologizacji rzeczywistości – wyraźnego powrotu mitu do wszystkich właściwie sfer naszego życia.

Barthes jako semiolog postrzegał mit jako znak, a tym samym podkreślał, że „mitu nie określa przedmiot jego przekazu, lecz sposób, w jaki go wypowiada: istnieją formalne granice mitu, nie ma substancjalnych”. Znaczy to tyle, że procesowi mitologizacji ulec może właściwe wszystko, jeśli tylko… procesowi mitologizacji ulegnie. Ta pozorna tautologia trafnie, jak się wydaje, oddaje myśl Barthes’a, dla którego każdy przedmiot, zjawisko, wydarzenie czy każda jednostka ludzka noszą w sobie mityzacyjny potencjał – mogą stać się mitem, ale oczywiście niekoniecznie się nim stają. Mit to bowiem język skradziony, a kradniemy tylko to, na czym nam wyjątkowo zależy…

Barthes staje się więc tropicielem mitów – pochyla się nad kulturą popularną: nad kinem, literaturą, sportem, reklamą… i dowodzi, że mityzacji ulec może mozg Einsteina, twarz Grety Garbo, nowy model citroena, ale także befsztyk czy frytki. Żeby nie być gołosłownym – może nie każda frytka niesie ze sobą mityczny ładunek, ale niektóre ich porcje na pewno. Doprawione w ten sposób frytki konsumował i mitologizował jednocześnie opisywany przez Barthes’a generał de Castries, jeden z dowódców francuskich w Indochinach. Otóż tenże generał po zdobyciu przez Wietnamczyków bronionej przez siebie twierdzy dostał się do niewoli. Gdy po zawarciu rozejmu odzyskał wolność, na pierwszy posiłek zażądał od swych zaskoczonych adiutantów frytek. Tak właśnie – nie ryżu, nie kurczaka w sosie słodko-kwaśnym, tylko frytek! Nie był to oczywiście pusty gest łakomczucha, kulinarnego francuskiego pieska, ale gest symboliczny. De Castries rozumiał bowiem doskonale mitologię narodową własnego kraju i wiedział, że frytki, będące spożywczym znakiem francuskości, nabiorą tu nowych znaczeń. Przestaną być obiadem, a staną się francuskim sztandarem – bowiem nie w jakichś niezależnych Indochinach czy wolnym Wietnamie francuski generał spożywał francuskie frytki, ale w wielkim francuskim imperium!

Francuski semiolog wskazywał więc, że mity współczesne, pasożytując niejako na naszym języku, na słowach, zawłaszczają naturalne ich znaczenia, nadbudowując znaczenia wtórne – mitologiczne właśnie – skutecznie jednak zachowując pozory naturalności. Stają się swego rodzaju niejawnymi metaforami, narzucając nam – nieświadomym niczego – te właśnie metaforyczne znaczenia.

Propozycja Barthes’a okazała się bardzo przekonująca – mit w jego ujęciu jawił się jako zjawisko powszechne, niejawne, o imperatywnym charakterze. Rozbudzał więc wyobraźnię naukowców, publicystów i zwykłych czytelników, a Mitologie okazały się bestsellerem.

 

«« | « | 1 | 2 | 3 | 4 | » | »»

TAGI| MITY, SOCJOLOGIA

aktualna ocena |   |
głosujących |   |
Pobieranie.. Ocena | bardzo słabe | słabe | średnie | dobre | super |

Pobieranie... Pobieranie...