Rozmawiajmy o Polsce!

Alicja Dołowska: – 10 kwietnia pod Smoleńskiem w katastrofie lotniczej wraz z prezydentem RP Lechem Kaczyńskim zginęli m.in.: szef Biura Bezpieczeństwa Narodowego, przywódcy wszystkich rodzajów sił zbrojnych, szef IPN – depozytariusz wiedzy o zasobach zbioru zastrzeżonego, także politycy opcji uniezależnienia się energetycznego od Rosji. Jak by Pan zdiagnozował bieżącą sytuację z punktu widzenia bezpieczeństwa narodowego?

Prof. Andrzej Zybertowicz: – Należy uznać, że poziom bezpieczeństwa Polski został osłabiony. Prezydent, chociaż nie był uprawniony do zarządzania sektorem bezpieczeństwa, dysponował instrumentami wpływu. Jeśli pominiemy prawo wetowania ustaw, które Prezydent uznawał za szkodliwe dla kraju, do jego instrumentów należało też nominowanie lub odmowa nominacji generałów: wojska, policji, tajnych służb. Z tego instrumentu Prezydent korzystał. Ale najważniejszy jest może fakt, że zginęły także osoby zaangażowane w to, żeby rząd czuł na plecach oddech urzędu prezydenta.

– To znaczy?

– Chodzi o równowagę w systemie władz państwa, czyli o pełnienie przez Prezydenta roli współkontrolnej wobec innych organów władzy wykonawczej. Ważną rolę odgrywało tu kierowane przez min. Aleksandra Szczygłę Biuro Bezpieczeństwa Narodowego. Ale dla bliższej ilustracji zatrzymajmy się na bezpieczeństwie energetycznym. Przez ponad rok w Kancelarii Prezydenta kierowałem Zespołem ds. Bezpieczeństwa Energetycznego. Na prośbę Prezydenta sporządzaliśmy projekty jego niektórych pism do premiera. Tą drogą Prezydent – domagając się np. informacji o przygotowaniach do podpisania umowy gazowej z Rosją – „przypominał” rządowi, by należycie zabiegano o interes Polski. I mimo że Prezydent nie posiadał bezpośrednich uprawnień decyzyjnych w tym zakresie, to samo takie działanie służyło pluralizmowi. Poza tym członkowie naszego zespołu występowali niejednokrotnie z komentarzami w mediach, przekonując opinię publiczną o wadze dywersyfikacji źródeł zaopatrzenia w energię. Utrudniało to działanie środowiskom, które nie dość konsekwentnie zabiegały o polskie interesy.

– Czy w kontekście katastrofy pod Smoleńskiem uważa Pan, że nasze służby specjalne odpowiednio zabezpieczyły tę wizytę?

– To sprawy techniczne, pozostające raczej w kompetencjach takich instytucji, jak BOR. Służby tajne tylko w dość wąskim zakresie zajmują się zabezpieczeniami tego typu wizyt. Ale np. w świetle informacji przekazanych przez rząd nie jest jasne, czy przedstawiciele naszych tajnych służb przejęli sprzęt elektroniczny osób lecących z Prezydentem od służb rosyjskich, zanim służby rosyjskie mogły skopiować wszystkie dane.

– Czy służby specjalne kontrolują w tej chwili wyjaśnianie przyczyn katastrofy? Jak polskie instytucje powinny się zachować wobec tego śledztwa?

– Odpowiedź jest jasna: zachować się zgodnie z interesem naszego kraju. Nawet gdyby katastrofa wydarzyła się w państwie demokratycznym o bardzo dobrej reputacji, to i tak śledztwu należałoby się uważnie przyglądać. Nawet tam, gdzie zasady funkcjonowania systemu ruchu lotniczego są wysokiej jakości, może wystąpić naturalna skłonność strony odpowiedzialnej za katastrofę do pomniejszenia swojej winy. W takich katastrofach – mówią fachowcy – odpowiedzialność niejednokrotnie bywa podzielona, gdyż wypadki następują w wyniku splotu różnych zaniedbań. Żadna z poszczególnych nieprawidłowości nie musi powodować nieszczęścia, ale właśnie ich splot. I w sytuacji, gdy winny może być ktoś ze strony rosyjskiej (np. naruszenie procedur, słabe wyszkolenie kontrolerów, zła jakość sprzętu na lotnisku) albo winne mogą być instytucje polskie, które miały przygotować lot, a śledztwo jest zarówno w rękach Rosjan, jak i polskich instytucji – to racjonalna jest obawa, że nie wszyscy będą dążyli do prawdy. W kryzysowej sytuacji w polityce występuje naturalna skłonność, by analizować, czy odkrycie faktów zaszkodzi mojemu ugrupowaniu, a nie dociekać prawdy za wszelką cenę. Do prawdy dąży się tylko wtedy, kiedy nie zaszkodzi ona własnemu ugrupowaniu.

– Jakiemu ugrupowaniu?

– W tym przypadku obecnej koalicji rządzącej. Ale weźmy klasyczny przykład: gdy Andrzej Milczanowski oskarżył Józefa Oleksego o współpracę z wywiadem ZSRR i Rosji, było jasne, że ówcześnie rządzące środowisko postkomunistyczne nie miało interesu, by sprawę uczciwie wyjaśnić, to bowiem ukazałoby Polakom skalę uzależnienia od towarzyszy ze Wschodu. Gdy ma miejsce typowy konflikt interesów, ustalenie przyczyn pozostaje w ręku tego, dla kogo prawda mogłaby okazać się niekorzystna – to obawy co do szans jej wykrycia są zasadne.