Lekarstwo na zdziczenie

Papież Franciszek wzywa do „sprzątania świata” i zwraca uwagę na konieczność powrotu do kultury języka. Ostatnio zaskoczył wiernych swoją decyzją ustanowienia Niedzieli Słowa Bożego. List apostolski w tej sprawie podpisał 30 września, w liturgiczne wspomnienie św. Hieronima, w 1600. rocznicę jego śmierci. Myślę, że wybór tej daty nie był przypadkowy. Hieronim ze Strydonu (Dalmacja) był kapłanem Kościoła rzymskiego. Po śmierci swego protektora – papieża Damazego (384 r.) musiał opuścić Rzym na skutek intryg duchownych, którym nie szczędził krytyki. Osiadł w Palestynie, w Betlejem, gdzie w miejscu narodzenia Chrystusa założył klasztor, i do końca życia poświęcił się posłudze słowa Bożego.

Czy znamy Pismo?

Na obrazach przedstawia się Hieronima z oswojonym lwem u stóp. To symboliczna ilustracja duchowej drogi świętego, który przez całe życie pracował nad okiełznaniem swego porywczego charakteru. Udało mu się to dopiero wtedy, gdy oddał się bez reszty medytacji nad Pismem Świętym. Papież Franciszek rozpoczyna swój list od przypomnienia sławnych słów Hieronima: „Nieznajomość Pisma Świętego jest nieznajomością Chrystusa”.

Tytuł listu apostolskiego („Aperuit illis”) nawiązuje natomiast do ewangelicznej sceny spotkania zmartwychwstałego Pana z uczniami idącymi do Emaus. Spotkanie to zaczyna się w drodze, gdy nierozpoznany jeszcze przez uczniów Mistrz „wykładał im, co we wszystkich Pismach odnosiło się do Niego” (Łk 24, 27). Dopełnieniem tej „homilii” będzie spotkanie przy stole – zapowiedź Uczty Eucharystycznej. Trzecia część tajemnicy eucharystycznej dokonuje się w Wieczerniku, gdzie uczniowie z Emaus dołączyli do grona Apostołów. Tam właśnie Zmartwychwstały ukazał się ponownie wspólnocie Kościoła i „oświecił ich umysły, aby rozumieli Pisma” (Łk 24, 45).

Wychodząc od tej sceny, papież Franciszek wyjaśnia rolę słowa Bożego w życiu chrześcijańskiej wspólnoty. Słowo Boże to coś więcej niż natchniona księga Biblii. To żywy Chrystus, odwieczne Słowo (Logos), przez które Bóg stworzył świat z nicości i ustawicznie podtrzymuje go w istnieniu. To także „Słowo, które stało się Ciałem”, aby zamieszkać pośród nas i być pokarmem na życie wieczne dla wszystkich wierzących. Papież odwołuje się tutaj do nauczania Kościoła w tym względzie, poczynając od soborowej konstytucji „Dei verbum”, która dała początek ponownemu odkryciu słowa Bożego.

Jak popularyzować?

Aby pogłębić to nauczanie, papież Benedykt XVI zwołał w 2008 r. synod biskupów na temat: „Słowo Boże w życiu Kościoła”. Owocem tego synodu była adhortacja apostolska „Verbum Domini”, która wywarła wielki wpływ na praktykę duszpasterską Kościołów lokalnych. Trzeba tu wymienić śmiałą inicjatywę Episkopatu Polski, który już w 2009 r. powołał do życia Dzieło Biblijne im. św. Jana Pawła II. Z inicjatywy założyciela tego dzieła – ks. prof. Henryka Witczyka już od dziesięciu lat organizuje się w Polsce w trzecią niedzielę po Wielkanocy nabożeństwa słowa Bożego, przedłużane na cały Tydzień Biblijny.

Nawiązując do tych cennych inicjatyw duszpasterskich Kościołów lokalnych, papież Franciszek ustanawia obecnie „III Niedzielę Zwykłą w ciągu roku jako poświęconą celebracji, refleksji oraz krzewieniu Słowa Bożego” („Aperuit illis”, 3). Podkreśla przy tym jej „charakter ekumeniczny, ponieważ Pismo Święte wskazuje tym, którzy się w nie wsłuchują, drogę do przebycia, aby dojść do trwałej i autentycznej jedności”. Zachęca przy tym, aby podczas celebracji Eucharystii w tym dniu intronizować Świętą Księgę. Ma to uwydatniać charakter normatywny słowa Bożego, które jest sędzią naszych czynów. Chrystus powiedział to wyraźnie tuż przed swą męką: „Kto Mną gardzi i nie przyjmuje słów moich, ten ma swego sędziego: słowo, które wygłosiłem, ono to będzie go sądzić w dzień ostateczny” (J 12, 48).

Duszpasterzom, którzy szukają praktycznych wskazówek do owocnego słuchania słowa Bożego, Papież poleca przede wszystkim odnowienie starożytnej formy przepowiadania, zwanej homilią. Franciszek odsyła tutaj do swej adhortacji apostolskiej o głoszeniu Ewangelii w dzisiejszym świecie („Evangelii gaudium”). Można w tym dokumencie znaleźć wiele odniesień zarówno do tradycyjnych form medytacji biblijnej (lectio divina), jak i do współczesnych doświadczeń wspólnot podstawowych, powstałych w Ameryce Łacińskiej.

Warto w tym miejscu nawiązać do pięknej inicjatywy ks. prof. Antoniego Paciorka, zapoczątkowanej w ubiegłym roku. Ksiądz Paciorek jest zasłużonym popularyzatorem Biblii i twórcą dwóch ważnych inicjatyw na tym polu. Pierwsza to monumentalna seria „Nowy komentarz biblijny”, obliczona na ok. 70 tomów; druga – „Biblia w liturgii Mszy świętej” (8 tomów). Tym razem chodzi o serię wydawniczą „Biblia Ojców”, pomyślaną jako konkretna pomoc nie tylko dla kapłanów, ale dla wszystkich żyjących na co dzień słowem Bożym. Autor rozpoczął od porywających homilii św. Jana Chryzostoma, złotoustego patriarchy Konstantynopola. W przygotowaniu są przekłady innych starożytnych kaznodziejów, takich jak Efrem Syryjczyk, Augustyn czy starszy od nich Orygenes, świadek Kościoła męczenników. Myślę, że ich płomienne homilie będą impulsem do odnowienia kaznodziejstwa w Polsce.

Słowo skuteczne

Wracając do listu apostolskiego papieża Franciszka: nawiązuje on do pięknej perykopy biblijnej (Ne 8), mówiącej o początkach liturgii Słowa. Kapłan Ezdrasz, który przyprowadził grupę repatriantów do Jerozolimy po niewoli babilońskiej, zastał świątynię leżącą w gruzach. Postanowił więc odnowić życie religijne w oparciu o wspólne słuchanie słowa Bożego. Po wysłuchaniu nakazów prawa mojżeszowego w postawie stojącej lud upadł na kolana świadom, że nawet w aramejskim przekładzie Tory obecny jest Bóg Izraela. Zawarta tu została ważna przestroga, że Biblia jest księgą całego ludu Bożego, a zgromadzenie liturgiczne jest uprzywilejowanym miejscem spotkania z żywym Bogiem, obecnym w słowie. Stąd już tylko krok do objawienia Nowego Testamentu: Bóg posyła swego Syna jako Słowo Wcielone, a Jego przesłanie dotrze do wierzących za sprawą Ducha Świętego, „który mówił przez proroków”. Kiedy słowo Boże czytamy w tym samym Duchu, pozostaje ono zawsze żywe i skuteczne.

Proroczy tekst Franciszka kończy się wskazaniem na Maryję jako „Matkę Słowa”. Jest Ona błogosławioną – powtarza Papież za św. Augustynem – „dlatego, że strzeże Słowa samego Boga, przez które została stworzona, a które w Niej stało się ciałem”.