Przeklęte urodziny

Obraz świata w Starym Testamencie jest realistyczny. Biblia hebrajska nie przedstawia go w sposób uładzony, ale dostrzega i bierze pod uwagę zło i cierpienie, które spotykają nawet sprawiedliwych i wiernych Bogu. Służba Wszechmogącemu nie jest rzeczą łatwą. O tym ostatnim przekonał się jeden z największych proroków Biblii, a mianowicie Jeremiasz. Nie tylko jego zwia­stowanie, ale też jego życie miało przekazywać poselstwo Boga skierowane do Izraela. Z tego powodu prorok nie mógł się oże­nić ani posiadać dzieci (Księga Jeremiasza 16,1nn), co miało być zapowiedzią nadchodzącej katastrofy, obejmującej wszystkie pokolenia Judejczyków. Jeremiasz znosił prześladowanie, maltretowanie, ataki ze strony mieszkańców swojego miasta Anatot (11,21–23), więzienie i uprowadzenie do Egiptu (43,6). Żydowski apokryf o tytule Pozostałe mowy Jeremiasza stwierdza, że w Egipcie proroka ukamienowali jego rodacy^[1].

Księga Jeremiasza jak żadna inna zawiera nie tylko poselstwo Boże, skierowane za pośrednictwem Jeremiasza do Izraela, ale także refleksje proroka na temat jego losu i misji. Większość z nich umieszczona jest w tak zwanych konfesjach Jeremiasza, znaj­dujących się w 11,18–12,6; 15,10–21; 17,14–18; 18,18–23; 20,7–13. Konfesje są skargami skierowanymi do Boga, w których pro­rok prosi go o odmianę swojego losu, najczęściej o wybawienie ze strony nieprzyjaciół. W ostatniej konfesji (20,7–13) prorok oskarża Boga o oszustwo (20,7), ma jednak nadzieję na ratunek i wsparcie ze strony Boga (w. 11–13). W tekście następującym bezpośrednio po nim (w. 14–18) prorok w gorzkich słowach przeklina dzień swojego urodzenia i nie wyraża już żadnej nadziei na przyszłość i na ratunek. Treść tej wypowiedzi przedstawia się w sposób następujący: W wersie 14 znajduje się przeklęcie dnia swojego urodzenia, w następnym zaś człowieka, który przyniósł ojcu wiadomość o urodzeniu Jeremiasza. Werset 16 stanowi rozwinięcie przekleństwa owego posłańca – z owym człowiekiem ma być tak, jak z miastami zniszczonymi przez Boga^[2]. Tutaj prorok czyni aluzję do 1. Księgi Mojżeszowej 19, czyli do historii o zniszczeniu Sodomy i Gomory, ponieważ tam spotykamy iden­tyczne terminy. Werset 17 jest uzasadnieniem powyższego złorzeczenia – przekleństwo zostało wygłoszone dlatego, że Jere­miasz nie został przez owego posłańca uśmiercony. Werset ostatni – 18 jest skargą proroka w formie pytania, na które nie ma i nie oczekuje się odpowiedzi.

Co jest przyczyną takiej wypowiedzi? Czy zły los, pech Jeremiasza? A może prorocka misja, którą musiał Jeremiasz wypełniać? Jeżeli tak, to dlaczego Je­remiasz przeklina dzień swojego uro­dzenia, a nie dzień swojego powołania przez Boga? Co oznacza przeklęcie dnia swojego urodzenia? Czy jest to wyraz pragnienia skończenia ze sobą?

Nazwanie czegoś przeklętym może nieść według Starego Testamentu dwa znaczenia. Po pierwsze nierzadko imiesłów „przeklęty” znajduje się w opozycji do określenia „błogosła­wiony”. Inaczej mówiąc, przeklęty to nieszczęśliwy lub związany z nieszczę­ściami. Może być nim człowiek, ale także jakaś rzecz. Według 1 Mojżeszo­wej 3,17 przeklęta została przez Boga ziemia, co oznacza, że rodzić będzie chwasty i ciernie, praca na roli będzie zaś kosztować wiele wysiłku.

Drugie znaczenie związane jest ze spe­cyficznymi starożytnymi wyobrażenia­mi, obecnymi także w dawnym Izraelu. Otóż niegdyś wierzono w moc wypo­wiadanego słowa. W tym sensie słowo „przeklinać” oznaczało tyle, co 'rzucać klątwę'. Uważano, że przeklęcie kogoś może sprowadzić na niego nieszczę­ście. Przeciwko klątwie czy złorzecze­niom stosowano różne sposoby obro­ny. Przykładowo uważano, że klątwa może być zneutralizowana przez znisz­czenie jej słów (Księga Jeremiasza 36,23). Niekiedy osoby przeklęte za­chowywały się jak w żałobie, aby dać pozór, że nieszczęście już nadeszło. Uważano, że skutecznym środkiem było też przeciwdziałanie błogosła­wieństwem (Księga Sędziów 17,2). Przekleństwo służyło nierzadko jako ostatnia broń osób najsłabszych i prze­śladowanych. Stosowano je także w obliczu źle działającego prawa i wy­miaru sprawiedliwości (por. Księga Przypowieści Salomona 30,10).