Aniołowie według ojców Kościoła (Cyryl)

Katechezy o demonach

Bóg jako Stwórca wszechrzeczy panuje nad wszystkim, w tym także nad aniołami upadłymi. Niektórzy odeszli od Niego i stali się źli z własnej woli, jak pisze Cyryl: „Ogrodnik nie ponosi tu żadnej winy” (Katecheza 2.1). Pycha i zakochanie się we własnym pięknie to według biskupa Jerozolimy główny powód odwrócenia się od Boga części duchów (Katecheza 2.4). Mimo iż upadli aniołowie są sprawcami grzechu i ojcami wszelkiego zła, mimo iż w odstępstwie wydają się zatwardziali, niezdolni do żalu, Bóg pozwala im funkcjonować, aby zostali zawstydzeni i zwyciężeni przez dobrych aniołów oraz ludzi, aby niektórzy ludzie mogli otrzymać wieńce męczeńskie: „Co za przemądra opatrzność Boża, co przewrotną wolę zużytkowuje dla zbawienia wiernych” (Katecheza 2.3; 4.1; 8.4) – konkluduje Cyryl. Sprawcą grzechu jest owszem człowiek, ale stoi za nim podżegacz Szatan, podsuwający złe myśli i najbardziej wyrafinowane pokusy, a mimo to nie mogący go do niczego zmusić (Katecheza 2.2-3; 4.21).

Wyrzekamy się Szatana podczas ceremonii chrztu: „Patrząc symbolicznie w stronę zachodu [dla Cyryla zachód oznacza siły ciemności], odrzekliście się tego władcy mroku i ciemności” (Katecheza 19.4). Przed chrześcijaninem otwiera się wówczas światło i wschód – symbol raju utraconego (Katecheza 19.9). Ochrzczony zasiada do uczty z Chrystusem, pozostawiając splamiony stół ofiarny demonów: „Tamten stół był wspólny z szatanami – ten jest wspólny z Bogiem” (Katecheza 22.7).

Cyryl przełamuje pokutujący do dzisiaj stereotyp, iż świat materialny i jego bogactwa należą do Szatana. Prawda jest inna: świat ze wszystkimi bogactwami jest własnością Stwórcy (czyż to nie jest logiczne?) i wierzących w Stwórcę, a diabeł pozostaje tylko nędznym i bardzo niewiernym uzurpatorem, któremu na pewien czas oddano zarządzanie światem (Katecheza 8.6-7). Zły duch kusi zatem jak tylko potrafi. Cyryl, podobnie jak inni ojcowie Kościoła pierwszych wieków, za pokusy uważał „szaleństwa teatralne”, „wyuzdane tańce zniewieściałych aktorów”, wyścigi konne i walki zwierząt (Katecheza 19.6), a zatem  wszystko to, co tak głęboko kochali odchodzący ze sceny dziejowej starożytni Rzymianie. W sposób szczególnie dobitny przestrzega biskup Jerozolimy przed uczestniczeniem w bałwochwalczych ofiarach, rytualnym paleniu ognisk, kadzeniu przy źródłach rzek, przed wróżeniem i czarami itd. (Katecheza 19.8). Za wszystkimi tego typu praktykami, nawet jeżeli sprawiają one wrażenie niewinnych, czają się demony gotowe osaczyć naiwnych.

Złe duchy otwarcie uciekają na znak krzyża (Katecheza 4.13; 13.3; 13.36). Bez wątpienia zdają sobie sprawę z boskości Jezusa: „Cóż mamy z tobą, Jezusie? Wiemy, kim jesteś, święty Boże” (Katecheza 10.19). Wiara jest najlepszą tarczą i obroną przeciwko demonom (Katecheza 5.4). Do walki z demonami służą dary duchowe. Naturalnie, moc wypędzenia demonów została dana tylko wybranym (Katecheza 1.3), „Zwykłe tchnienie egzorcysty działa na niewidzialnego Szatana jak ogień” (Katecheza 16.19). Wszyscy ludzie otrzymali od Boga – podkreśla biskup Jerozolimy – moc potrzebną do pokonania własnego zła (Katecheza 3.13), czuwa nad nami wszystkimi moc Ducha Świętego, dlatego nie musimy się lękać (Katecheza 17.12; 17.35-36).

Współpracownikami Szatana są heretycy, odstępcy wypaczający prawdy wiary (Katecheza 6.12), a ich protoplastą był Szymon zwany Magiem, obalony przez św. Piotra (Katecheza 6.15).

Cyryl rozważa także temat Antychrysta, posługując się głównie znanymi przepowiedniami z Księgi Daniela. Jest to dla niego postać, którą Szatan posłuży się niczym narzędziem, „działając od siebie przez niego” (Katecheza 15.14). Antychryst będzie w sposób mistrzowski stosował kłamstwa i iluzje, niedomówienia, fałszywe cuda (uzdrowienia, wskrzeszenia) –istny mistrz manipulacji i podstępu. Antychryst zwiedzie ludzkość do tego stopnia, iż „nawet zasiądzie w świątyni Bożej” (Katecheza 15.15), aż w końcu zostanie „ojcem wielu ludzi” (Katecheza 7.13). Cyryl ma tu na myśli zburzoną świątynię w Jerozolimie, która zostanie odbudowana i Antychryst, uwiódłszy Żydów, zasiądzie na niej jako fałszywy Mesjasz. Antychryst uwielbia podawać się za anioła światłości, ale „poznacie go po smaku” (Katecheza 4.1). Zresztą – konkluduje Cyryl – tajemna moc nieprawości już działa: „Przerażają mnie wojny narodów, przerażają mnie kościelne rozłamy; przeraża mnie wzajemna nienawiść” (Katecheza 15.18).

Podsumowując, Katechezy przynoszą kompletny wykład wiary, z dobrze i przystępnie wyłożoną chrystologią, nauką o Trójcy Świętej, Eucharystii i innych sakramentach. Cyryl jest także autorem interesującego listu do cesarza Konstancjusza o ukazaniu się znaku ognistego krzyża na niebie nad Jerozolimą w dniu 7 maja 351 roku. W ikonografii biskupa Jerozolimy przedstawia się z sakiewką pieniędzy, na pamiątkę wielkiej szczodrości wobec biednych. W roku 1882 papież Leon XIII włączył go do grona doktorów Kościoła.