Aniołowie według ojców Kościoła (Cyryl)

W naszym cyklu nie gościliśmy jeszcze nikogo związanego z Jerozolimą. Jako pierwszy pojawia się Cyryl (nie mylić z innym Cyrylem Aleksandryjskim). Urodził się ok. 315 roku w rodzinie chrześcijańskiej. Święcenia kapłańskie przyjął w roku 344, po pobycie w pustelni w okolicach Cezarei Palestyńskiej. Cztery lata później został wybrany na biskupa Jerozolimy. Urząd ten sprawował do śmierci, aczkolwiek z powodu posiadających silną pozycję arian, których był zdecydowanym przeciwnikiem, trzykrotnie doświadczył bólu wygnania. Na pierwsze, najdłuższe wygnanie został skazany przez cesarza Konstancjusza, na drugie kilkumiesięczne i na trzecie – przez cesarza Walensa.

Jego dorobek pisarski to dwie serie katechez, jeden z pierwszych systematycznych wykładów nauki katolickiej (wydanie polskie w tłumaczeniu ks. Wojciecha Kani to Katechezy przedchrzścielne i mistagogiczne, Warszawskie Towarzystwo Teologiczne / Wydawnictwo M, Kraków 2000, w serii „Biblioteka Ojców Kościoła”, nr 14). Katechezy te Cyryl wygłosił w roku 348 lub 350 w Bazylice Grobu Pańskiego, wybudowanej przez Konstantyna Wielkiego, a ocalały dzięki temu, iż zostały spisane przez jednego ze słuchaczy, być może ucznia Cyryla. Wśród jego wskazówek, skierowanych zarówno do katechumenów, jak i nowo ochrzczonych, zainteresują nas jak zwykle te dotyczące świata dobrych oraz złych duchów.

Katechezy o aniołach

Stwórcą wszystkiego, a zatem także świata aniołów, jest jeden Bóg (Katecheza 4.4). Nie widział Go żaden człowiek, aczkolwiek aniołowie przebywający w niebie posiadają dar oglądania Bożego oblicza „według właściwej im wiary” (Katecheza 7.11). Bóg pozostaje niewidzialny dla oczu ludzkich, bo człowiek nie jest w stanie znieść widoku Boga. Prorocy tak naprawdę oglądali nie Boga, ale obraz Chwały Boga. Podobnie prorok Daniel nie był w stanie znieść widoku Anioła Gabriela („Oblicze jego jak błyskawica”, „Jego oczy jak lampa gorejąca”, „Głos słów jego jak głos tłumu” (Katecheza 12.14), aż Anioł zorientowawszy się, przybrał postać „syna człowieczego” (Katecheza 9.1; 12.4), którą Daniel mógł odczytać.

Tylko Bóg jest wszechwiedzący. Nawet aniołowie niebiescy nie posiadają wglądu do wielu spraw wiadomych tylko Najwyższemu (Katecheza 11.11) Ludzka niewiedza, skoro dzielimy ją z aniołami, nie jest więc powodem do wstydu (Katecheza 11.13). Nikt nie zna na przykład terminu końca świata, nawet aniołowie: „Syn człowieczy przyjdzie w godzinie, której się nie spodziewacie”, a zatem „niech nikt jednak nie bada ciekawie czasu” (Katecheza 15.4). Wiemy tylko tyle, iż poprzedzi go powtórne przyjście Chrystusa „na głos archanioła i trąby Bożej” (Katecheza 15.21).

Wszyscy aniołowie są bezcieleśni (Katecheza 16.15), nie posiadają płci, nie rozmnażają się, dlatego bardzo bliski jest im stan dziewiczy, tak bardzo ceniony w czasach współczesnych Cyrylowi (Katecheza 15.23). Znana jest liczba dobrych duchów, ale została ona wyrażona w sposób metaforyczny: Aniołowie to dziewięćdziesiąt dziewięć owiec, podczas gdy rodzaj ludzki dotyczy tylko jednej owcy zagubionej (Katecheza 15.24). Kiedy z kolei prorok pisze o aniołach: „Tysiąc tysięcy Mu służyło, a dziesięć tysięcy po dziesięć tysięcy stało przed Nim”, to, zdaniem Cyryla, chodzi tu również nie o arytmetyczną łamigłówkę, ale o metaforę ogromnej liczby, wielkości niepoliczalnej i niepojętej dla rozumu ludzkiego (Katecheza 15.24; 16.16).

Cyryl jako jeden z pierwszych ojców Kościoła przekazuje w swych Katechezach wiele i w miarę usystematyzowanych informacji o chórach anielskich: „Gdyby ktoś wstąpił do pierwszego nieba, spotkałby tam chór aniołów, „Wstąp do drugiego i trzeciego nieba; idź do Tronów i Księstw, do Potęg i Mocy!” (Katecheza 11.11, 10.10). W innym miejscu, przywołując najprzedniejsze dzieła Boże: niebo, ziemię, morze, słońce, księżyc i gwiazdy, Cyryl jednym tchem wymienia dziewięć chórów anielskich. Zaczyna od „Aniołów i Archaniołów”, dalej podaje „Moce, Państwa, Księstwa, Potęgi, Trony i wiele widzących Cherubinów”, a kończy na Izajaszowych Serafinach (Katecheza 23.6). Opowiedzieć jednak o przymiotach i właściwościach poszczególnych chórów – jak ze szczerością przyznaje – nie sposób: „Powiedz mi wpierw, zuchwalcze, jaka jest różnica między Tronami i Panowaniami, a potem szperaj w tym, co dotyczy Chrystusa! Powiedz, czym jest Potęga, czym Moc, czym Księstwo, czym Anioł” (Katecheza 11.12).

Biskup Jerozolimy odróżnia rzeźby od prawdziwych stworzeń. Kiedy Ezechiel opisuje czterogłowych cherubinów, nie jesteśmy w stanie do końca tej wizji pojąć (Katecheza 9.3). Kiedy straszny dla Izraelitów król Nabuchodonozor sprofanował Arkę Przymierza, potrzaskał ją wraz cherubami, to naturalnie zniszczył tylko widzialne figury, nie prawdziwych cherubów.

Istnieje tylko jedna nauka o prawdach wiary, zgodna z literą Pisma Świętego i nauczaniem Chrystusa. Gdyby nawet anioł głosił naukę różną od tej, nie wolno go słuchać, bo prawdopodobnie jest to zły anioł podający się za anioła światłości (Katecheza 5.12).