Czym byłby świat bez religii

– Księże Kardynale, po co więc właściwie organizować „Dziedziniec dialogu” i spotykać się z niewierzącymi, skoro zbawienie jest tylko w Kościele, a oni go wyraźnie odrzucają.

– Jest ku temu wiele powodów. Z jednej strony Kościół jest jak Arka Noego, która zbiera na pokład ludzi pragnących tam przybyć. Czyli Kościół jest otwarty także na ludzi poszukujących. Z drugiej strony ma też posłannictwo: „Idźcie i nauczajcie na cały świat…”. Ze swej natury jest więc misyjny: szuka człowieka, wychodzi mu naprzeciw, by głosić mu Dobrą Nowinę.

Ale jest też płaszczyzna współpracy. Myślę, że w Polsce zbyt długo myśleliśmy, że nas, katolików, jest 98 proc. Nigdy tak nie było. Dlatego wiele spraw na poziomie nauki, życia społecznego, kultury musimy robić razem z niewierzącymi. A żeby robić coś razem i służyć razem jakiejś idei, musimy to poprzedzić spotkaniem i dialogiem.

Wreszcie, trzeba powiedzieć, że dialog z niewierzącymi – co dało o sobie znać podczas naszego ostatniego „Dziedzińca dialogu” w Warszawie – jest ubogacający także dla ludzi Kościoła. I bardzo potrzebny. Przecież zarówno wierzący, jak i niewierzący zadają sobie te same pytania egzystencjalne, także naukowe. Było to wyraźnie widać np. w dialogu fizyków: wierzących i niewierzących. Doszli oni w swej dyskusji do teorii pierwszego wybuchu – i do tej pory byli zgodni. Natomiast później zaczęła się dyskusja, jak do tego wybuchu doszło, czy był to przypadek, determinizm, czy jest może Ktoś, kto to wszystko zaczął. I to już jest poza płaszczyzną ścisłej nauki empirycznej, to pole dialogu światopoglądowego. To samo dotyczy kultury.

– Ale w dialogu należy zachować także własną tożsamość…

– Przykładem jest tu Jan Paweł II, tak zasłużony w dziedzinie dialogu z niewierzącymi. Wiemy, jak bardzo dbał on, by w tym dialogu wyraźnie zaznaczać swoją tożsamość, bo tylko w ten sposób można prezentować postawę prawdy. Papież przypominał, że w dialogu z niewierzącymi musimy pokazywać, kim jesteśmy jako chrześcijanie. Bo to jest także wyrazem szacunku dla drugiej strony.

– W dzisiejszym świecie można wyróżnić dwie skrajne tendencje: z jednej strony jest kultura, która odeszła od prawdy, piękna i dobra, z drugiej, usiłuje się włożyć ją do swoistego getta kultury chrześcijańskiej.

– Dokładnie w ten sposób określił to w czasie debaty kard. Gianfranco Ravasi. Podkreślał on, że nie ma ewangelizacji obok kultury i w związku z tym Kościół musi być obecny w kulturze. Kard. Ravasi mówił, że dialog na płaszczyźnie kultury może być ubogacający dla Kościoła, ale też przypomniał, jak uboga byłaby kultura pozbawiona wartości duchowych, wypływających z Ewangelii. To samo dotyczy życia społecznego. To nie jest bowiem tak, że tylko my, chrześcijanie, mamy być powołani do czynienia sobie ziemi poddaną. Niewierzący też mają swoją motywację do działań społecznych. Z drugiej strony także Kościół może wnieść do współczesnego świata swoje wartości przez ludzi wierzących obecnych w życiu społecznym czy politycznym. Oczywiście, wiele może się też nauczyć od niewierzących, ale uczciwych ludzi, działających na rzecz dobra wspólnego. I to właśnie pokazał „Dziedziniec dialogu”: że jest wiele tematów wspólnych dla obu stron, ale również, że na najtrudniejsze tematy można rozmawiać bez kłótni i emocji, czyli merytorycznie.

– Czy zgadza się Eminencja z tezą ks. prof. Tomáša Halika, że tak naprawdę trudno oddzielić wiarę od niewiary?

– Prof. Halika znam od 30 lat, jest on wybitnym znawcą problematyki dialogu. Swoje tezy stawia  jednak w odniesieniu do rzeczywistości, w której sam się obraca. W Czechach ludzie wierzący stanowią małą enklawę, aby więc do nich dotrzeć, trzeba szukać słów kluczy, które by nie przeszkodziły zbliżyć się do ludzi. Zgadzam się z nim jednak, że zarówno wierzącym, jak i niewierzącym grozi choroba indyferentyzmu, czyli jakiejś obojętności względem religijnych praktyk, zaniedbania obowiązków religijnych, odwrócenia się od życia wyższego, a zwrócenia wyłącznie ku światu zewnętrznemu. Zatem – kiedyś doświadczaliśmy ateizmu złowrogiego, atakującego, drapieżnego wobec Kościoła. Dzisiaj także nie brakuje ludzi, którzy swój ateizm traktują jako maczugę na ludzi wierzących, ale równie groźna jest obojętność, zaniedbanie, religijny indyferentyzm.

– Wróćmy do kwestii Kościoła. Co dobrego daje on dziś człowiekowi?

– Przede wszystkim zbawienie. Ale też wskazuje sens podstawowych sytuacji granicznych, które bardzo trudno jest przyjąć i zrozumieć poza nim, takich jak: cierpienie, zło, choroba, starość, śmierć. Pamiętam, wiele mówił o tym ks. prof. Józef Tischner. Wprawdzie nie pozwalał on sakralizować cierpienia, kazał je nazywać złem. Wskazywał natomiast, że Ten, który przyjął owo cierpienie za nas, bo nas kochał i przez cierpienie nas zbawił, pomaga nadać temu cierpieniu sens. Nie zmniejsza to jednak tragizmu zła.

– Stąd też ks. Tischnerowi trudno było zaakceptować zasadę, że „cierpienie uszlachetnia”!

– To prawda, ale wskazywał on również, że człowiek wierzący może odnaleźć sens cierpienia, przemijania, śmierci. To istotne, co głosi Kościół, że cierpienie, które nieodłącznie towarzyszy życiu ludzkiemu, może mieć wartość zbawczą.

– Rosyjski film pt. „Pokuta” kończy się znamiennym stwierdzeniem: „cóż to za droga, która nie prowadzi do świątyni?”. Księże Kardynale, czym byłby świat bez Kościoła?

– Zadałbym raczej pytanie: czym byłby świat bez religii? Bo to religia stanowi ten istotny komponent życia świata. Pozwala odpowiedzieć na najważniejsze pytania, jakie stawia człowiek. Odpowiedzieć – w Kościele, który jest najpewniejszą drogą naszego zbawienia. Dlatego należy być wdzięcznym, że Kościół jest, żyje, działa i tak skutecznie służy ludziom, czyli nam wszystkim.