Rodzina i dryfujący świat

Na lotnisku w stolicy Kuby wierni powitali papieża, wznosząc okrzyki „Chrystus żyje!”. Nieco kabaretowo zabrzmiało w tym kontekście spostrzeżenie prezydenta kraju Raula Castro, iż papieskie idee z przemówień do ruchów ludowych w Watykanie i pielgrzymki w Boliwii „bliskie są rewolucji kubańskiej”.

Natomiast Franciszek wspomniał „niezapomniane” podróże apostolskie swoich poprzedników: św. Jana Pawła II (1998) i Benedykta XVI (2012). Wyraził nadzieję, że Kościół będzie „nadal towarzyszył i dodawał otuchy narodowi kubańskiemu w jego nadziejach i w jego troskach, w warunkach wolności oraz ze środkami i przestrzeniami niezbędnymi do niesienia orędzia o Królestwie aż na egzystencjalne krańce społeczeństwa”.

Podczas Mszy św., którą sprawował z udziałem ponad pół miliona osób na placu Rewolucji w Hawanie, Franciszek podkreślił, że „służba nigdy nie jest ideologiczna, jako że służy się nie ideom, ale osobom”. W czasie Mszy św. papież udzielił Pierwszej Komunii Świętej pięciorgu dzieciom, jako „znak nadziei i rozwoju Kościoła kubańskiego”.

Kościół ubogi – pragnienie Boga

Podczas spotkania z księżmi i siostrami zakonnymi w katedrze Niepokalanego Poczęcia NMP w Hawanie papież zachęcił kapłanów do świadczenia miłosierdzia, zwłaszcza w konfesjonale, bowiem tam gdzie jest miłosierdzie, tam jest także duch Jezusa.

Powołując się na słowa pewnego „mądrego starego księdza”, wypowiedział zdania, które na pewno znajdą się w kanonie najważniejszych cytatów z tej podróży: „Kiedy jakieś zgromadzenie zakonne zaczyna gromadzić pieniądze, aby oszczędzać bez końca, Bóg jest tak dobry, że posyła mu fatalnego ekonoma, który doprowadza do bankructwa. Katastrofy ekonomiczne są najlepszym błogosławieństwem Boga dla swego Kościoła, bo czynią go wolnym, czynią ubogim”.

W przekazanej zaś homilii papież podkreślił, że duchowni nie powinni bać się konfliktów i dyskusji w Kościele, które są niezbędne i świadczą o dynamizmie życia Kościoła: „Biada tym wspólnotom, w których nie ma ani 'tak', ani 'nie'! Są one jak te małżeństwa, w których już się nie dyskutuje, bo nie ma już zainteresowania i nie ma już miłości”.

Rewolucja, czułość, radość

Przed hawańskim Centrum Kultury Ks. Felixa Vareli odbyło się spotkanie z kubańską młodzieżą. Papież zatrzymał się nad znaczeniem słowa „nadzieja”, tłumacząc, że nie jest ona po prostu optymizmem, lecz umiejętnością poświęcania się dla przyszłości. I ubolewał, że młodzi ludzie stają się częścią kultury odrzucenia: „Dzisiaj, w tym imperium boga-pieniądza, rzeczy się wyrzuca i odrzuca się ludzi. Odrzucane są dzieci, bo ich się nie chce lub dlatego, że są zabijane przed swym narodzeniem. Odrzuca się starszych – mówię o świecie w ogóle – odrzuca się osoby starsze, ponieważ już nie produkują. W niektórych krajach istnieje ustawa o eutanazji, ale w wielu innych jest eutanazja ukryta, niewidoczna. Odrzuca się młodych, ponieważ nie daje się im pracy”.

Podczas Mszy św. na placu Rewolucji w 250-tysięcznym Holguín papież z wielkim uznaniem mówił o Kościele na Kubie, który „pracuje z wysiłkiem i poświęceniem, aby zanieść wszystkim, także do najodleglejszych miejsc, słowo i obecność Chrystusa”. Szczególne podkreślił rolę tzw. domów misyjnych, które, w sytuacji braku świątyń i kapłanów, służą jako miejsca modlitwy i katechezy.

Podczas Mszy św. w narodowym sanktuarium maryjnym w El Cobre papież twórczo zaadaptował słowo czczone przez wszystkich komunistów świata, apelując o wyjście z domu i... rewolucję. „Nasza rewolucja musi obejmować czułość, radość, która staje się zawsze bliskością, która zawsze staje się współczuciem i prowadzi nas do zaangażowania się, aby służyć w życiu innych” – powiedział Franciszek.

Bez spotkania z opozycją

Wbrew dość powszechnym oczekiwaniom papież nie spotkał się z przedstawicielami antykomunistycznego reżimu. Niezależne media donosiły o aresztowaniu przedstawicielek „Dam w Bieli”, czyli żon uwięzionych już przed laty opozycjonistów. Kilku innych, zmierzających do nuncjatury apostolskiej w Hawanie, wyłapała – co utrwalono na zdjęciach – kubańska bezpieka.

W prasie, m.in. hiszpańskiej, pojawiły się głosy, że papież zapomniał na Kubie o opozycji. To prawda, że w swoich homiliach i przemówieniach nie potępił władz. Warto jednak zwrócić uwagę na jego wyraźne znaki: kilkakrotnie zachęcał naród kubański do nadziei, do odważnych marzeń i dialogu, zaś w hawańskiej homilii zaznaczył, że swoje słowa kieruje także do tych Kubańczyków, których z różnych przyczyn nie mógł spotkać podczas wizyty.

Wydaje się, że swoista powściągliwość Franciszka wobec reżimu wynika z jego przekonania, że panowanie komunizmu na wyspie jest już i tak kwestią czasu, że „rewolucja kubańska” odejdzie do grobu wraz z sędziwymi już braćmi Castro oraz że widać już oznaki powrotu do wolności w postaci przywrócenia po ponad 50 latach relacji dyplomatycznych Kuby z USA. Warto dodać, że papież Franciszek miał w tym procesie swój znaczący udział.

Krytyczny moment cywilizacji

Głównym motywem papieskiej wizyty w Stanach Zjednoczonych był udział w VIII Światowym Spotkaniu Rodzin w Filadelfii. Uczestniczyło w nim prawie 20 tys. osób: setki biskupów, księży, sióstr zakonnych i przede wszystkim rodzin z całego globu.

Papież przybywał do USA w momencie szczególnym, bo kilka miesięcy po decyzji Sądu Najwyższego, legalizującej „małżeństwa” homoseksualne na terenie całego kraju, co przewodniczący episkopatu USA nazwał „tragiczną pomyłką”.

Już podczas ceremonii powitalnej przed Białym Domem papież jasno zaznaczył, że przybył do USA aby wesprzeć „instytucję małżeństwa i rodziny w tym krytycznym momencie historii naszej cywilizacji”. Brzmiało to tym wymowniej, że wśród 15 tys. zaproszonych przez prezydenta Obamę gości byli też aktywiści wszelkich mniejszości seksualnych. Motyw rodziny powracał podczas całej wizyty w USA przebiegającej pod hasłem „Miłość jest naszą misją”.

Podczas wizyty w Kongresie papież nawiązał do Światowego Spotkania Rodzin w Filadelfii. „Jak istotną rolę odegrała rodzina w budowaniu tego kraju! Jakże godna jest nadal naszego wsparcia i zachęty!” – apelował. Podobnie jak przed Białym Domem, także w Kongresie wyraził swój niepokój o rodzinę, która jest „zagrożona, być może jak nigdy wcześniej, od wewnątrz i z zewnątrz” i zwrócił uwagę, że „kwestionowane są podstawowe relacje, a także same podstawy małżeństwa i rodziny”.