Czy Jezus był księdzem

Artur Sporniak: Kiedyś podczas rekolekcji zastanawiał się Ojciec, czy Jezus był księdzem. To przewrotne pytanie, bo dla nas, katolików, ksiądz „zastępuje” Jezusa – ma być podobny do Niego. Ale czy Jezus był „podobny” do księdza?

O. Jan Andrzej Kłoczowski OP: W sensie socjologicznym – nie. Był prorokiem i nauczycielem. Nie miał nic wspólnego z kapłaństwem w kulturze, w której się narodził, nie przynależał do rodu kapłańskiego.

Od razu powiedzmy, że kapłan nie jest jedyną postacią ważną w tradycjach religijnych. Szczególnie w takich religiach jak chrześcijaństwo, judaizm i islam, gdzie postacią centralną jest prorok. Stąd te trzy religie określa się jako prorockie, ponieważ założycielami ich byli prorocy – Mojżesz, Jezus i Mahomet.

Prorok kojarzy się z tym, który głosi przyszłość, przepowiada. Potocznie słowo „prorokuje” odnosi się do przyszłości. Tymczasem prorok jest przede wszystkim człowiekiem czasu teraźniejszego. Jego powołanie jest związane z tym, co określa w biblijnej grece termin „kairos” – czas ten oto, teraz. Jezus płakał nad Jerozolimą, albowiem „nie rozpoznała czasu nawiedzenia swego”. Czas nawiedzenia – jest czasem proroka. On mówi teraz to, czego Bóg żąda od swego ludu: w danym momencie, w tej chwili.

Interpretuje wydarzającą się rzeczywistość w świetle objawienia Bożego?

Tak. Nawiązuje do założycielskiej tradycji religijnej, ale zarazem reinterpretuje ją w konkretnej sytuacji historycznej. „Macie być wierni Jahwe” – ale co to znaczy? Znaczy to, że macie odejść od kultu bożków, nawrócić się. To nawoływanie całego Starego Testamentu. Prorok jest postacią stojącą w pewnej opozycji do kapłana. Zadaniem kapłana jest strzec kultu, ustanowionej tradycji, sposobu oddawania czci Bogu, składania ofiar. Jest stróżem tożsamości religijnej, ale przez odwołanie do fundamentalnego przymierza. Prorok to natchniony interpretator tej tradycji, wymagający nieustannej przemiany.

Żywotność religii w dużym stopniu wynika z napięcia pomiędzy tymi dwoma elementami: kapłańskim i prorockim. Pod tym kątem można czytać Stary i Nowy Testament, a także dzieje Kościoła.

Ale między postaciami religijnymi jest także mędrzec. Ten, który studiuje tradycję, stara się ją zgłębić, aby ukazać jej głębszy sens.

Współczesny teolog?

Tak – choć wolę nazywać go hermeneutą, który tłumaczy sens przekazu tradycji i tego, co w niej żywe. On sprawia, że przeszłość staje się aktualna: pamięć przemienia się w samoświadomość. Pewne ogóle zasady mędrzec przekłada na język życia. To ułatwia ludziom podejmowanie decyzji.

Księgi Mądrościowe Starego Testamentu to dzieła takich właśnie mędrców. Oni objaśniali i nauczali tego, co dziś nazwalibyśmy teologią moralną. Byli tłumaczami na język praktycznych działań wielkiego dyskursu religijnego mówiącego o sensie świata.

Do tych postaci można jeszcze dodać mistyka...

...który najgłębiej uwewnętrznia niewypowiedzianą w słowach modlitwę jako relację z Bogiem.

Oczywiście tych czterech postaci nie można po prostu rozłączyć i postawić obok siebie. Niektórzy spośród proroków pochodzili, jak Jeremiasz, z rodu kapłańskiego, mędrcy byli prorokami albo mistykami. Trudno nie nazwać autora Pieśni nad pieśniami mistykiem.