Prawda: zagraża czy jest zagrożona?

Przestrzenią, z której prawda się wyłania i w której żyje, jest rozmowa i rzetelna debata: filozoficzna, naukowa, publicystyczna. Dlaczego prawda jest dzisiaj w niebezpieczeństwie? Ponieważ zanika sztuka rozmawiania, a rzetelne debaty są zastępowane przez pseudodyskusje. Na drodze poszukiwania prawdy ważną rolę odgrywają autorytety. Prof. Barbara Skarga pisze: „Autorytety bywają ludziom potrzebne zwłaszcza w czasach zagubienia”. Autorytety są bowiem punktami oparcia, drogowskazami, natomiast ich rola nie polega na wyręczaniu nas w samodzielnym myśleniu… Miejsce rzeczywistych autorytetów zajmują dzisiaj bardzo często wykreowane przez media fałszywe autorytety lub gwiazdy i gwiazdeczki, idole i idolki.

Dopowiedzmy jednak, zagrożeniem dla prawdy jest również całkowity brak krytycyzmu wobec autorytetów – przecież one też nie są nieomylne. Odnosi się to również do „obiektu” miłości. Dalej, w czasach wielkich przemian zagrożeniem dla prawdy jest brak stałych, trwałych fundamentów, to jest nośników prawdy. Widać to znakomicie na przykładzie zachodniej Europy: prawda jest tam zagrożona przez odcinanie się od Biblii i chrześcijaństwa. A czy my, Polacy, potrafimy pójść inną drogą? Agnostyk, prof. Leszek Kołakowski, apelował w jednej z telewizyjnych rozmów, aby w nauczaniu szkolnym było jak najwięcej lektury Biblii.

Na szczęście nie jesteśmy jeszcze nihilistami; wciąż liczymy się z wartościami. Naszym problemem staje się jednak słabnięcie świadomości aksjologicznej, pogrążanie się jej w mroku, czego konsekwencją jest rozmywanie się wyrazistości wartości, w tym i prawdy. Coraz częściej przyłapujemy się na tym, że w konkretnych sytuacjach trudno nam ustalić, co jest prawdą, co fałszem, a co ułudą. Ten stan świadomości aksjologicznej ma związek z kształtem kultury i cywilizacji współczesnej, którą cechuje animalizująca człowieka antropologia, pragmatyczno-utylitarno-hedonistyczne podejście do życia i konsumpcjonizm. Nie mieliśmy jeszcze nigdy dotąd do czynienia z taką infantylizacją i masową erotyzacją kultury (Peter Sloterdijk). Redukując człowieka do zwierzęcia, sprowadzając wszystko do towaru, a wartości – jedynie do utylitarnych i hedonistycznych, goniąc za pieniędzmi, sukcesem i seksem, człowiek współczesny nie dostrzega prawdy lub ją degraduje. Raz po raz stoimy przed wyborem: stanąć po stronie prawdy czy przyłączyć się do tych, którzy dysponują siłą, mają władzę (chociażby medialną), należą do układów, są wpływowi itp.

Na pewno zagrożeniem dla prawdy jest sytuacja, w której samodzielnie myślący podmiot (lub wspólnota takich podmiotów) jest zastąpiony czy wyparty przez bezosobową, bezmyślną masę. Martin Heidegger mówił o sposobie bycia przenikniętym przez „się” – się myśli, uważa się za oczywiste, odczuwa się, ocenia się itd. Z kolei Erich Fromm podkreślał, że w społeczeństwach demokratycznych jednym ze sposobów ucieczki od wolności jest konformizm. Kto z nas nigdy nie doświadczył lęku przed wygłoszeniem poglądu odmiennego od wyznawanego przez grupę, lęku przed zachowaniem się odrębnym od uznawanego przez nią za właściwe? I kto z nas nie znajdował się nigdy w sytuacji, w której doświadczał pokusy, aby ulec politycznej poprawności? Tak, jednym z największych zagrożeń dla prawdy jest obecnie tzw. poprawność polityczna – ideologia o rodowodzie oświeceniowym, ateistycznym i lewicowym, posługująca się własną nowomową, uznająca pewne tezy i zachowania za oczywiste, „w celu uzyskiwania politycznej dominacji pewnych grup interesów” (Maciej Iłowiecki).