Prawda: zagraża czy jest zagrożona?

Prawo człowieka do prawdy to podstawowe prawo człowieka.
ks. Józef Tischner

Kult wolności – lęk przed prawdą

To oczywiste, że żyjemy w epoce kultu wolności. Wolność jest traktowana jako jedna z najcenniejszych wartości lub wręcz dobro najwyższe i absolutne, będące źródłem i gruntem wszelkich innych wartości. Czy jednak to składanie hołdu wolności nie jest w istocie maską nałożoną na niewiarę w nią?

Człowiek współczesny przeżywa i rozumie wolność przede wszystkim jako brak przymusu, w szczególności fizycznego. Przymus upatruje również we wszelkich więziach, także w relacji wolności z pozytywnymi wartościami – z prawdą, godnością, dobrem, powinnością, powołaniem, odpowiedzialnością i miłością. W imię czego człowiek buntuje się przeciw przymusowi, odrzuca wszelkie normy, zrywa więzi i ucieka od odpowiedzialności? Odpowiedź jest prosta: w imię spontaniczności i związanego z nią doświadczenia mocy – mocy kreowania sensów i wartości oraz absolutnej władzy nad innymi i przeciwko innym. Myśląc o wolności, rozumiemy ją również w sposób czysto formalny – jako możliwość wyboru, zdolność wybierania i sam wybór, natomiast sprawą drugorzędną jest to, co się wybiera.

Niegdyś przekonanie o odniesieniu człowieka do prawdy było oczywiste. Św. Augustyn pytał: „Czego pragnie nasza dusza bardziej niż prawdy?” Przeświadczenie o mocy i majestacie prawdy dał w XX wieku m.in. Lew Szestow: „Ludzie wielcy i mali rodzą się i umierają, pojawiają się i znikają, prawdy zaś trwają”. Dzisiaj kultowi wolności towarzyszy negatywny stosunek do prawdy – mówi się nawet o „tyranii prawdy”. Tymczasem przekreślanie prawdy i zamykanie się na nią implikuje, niestety, destrukcyjne skutki, m.in. prowadzi do zanegowania idei natury ludzkiej, miłości, erotyki itp. Absurdalność tej postawy ujawnia się z całą mocą wówczas, gdy próbujemy wyobrazić sobie świat, w którym idea i wartość prawdy uległyby całkowitemu unicestwieniu. Czy bez prawdy byłoby możliwe nasze codzienne życie? A relacje międzyludzkie? Jak wyglądałyby technika i medycyna? Czym byłoby życie osób wierzących – totalną iluzją? Przecież byłby to koszmar. Stoimy zatem dzisiaj przed wielkim wyzwaniem. Lękamy się wszelkich form zniewolenia, także „tyranii prawdy”, ale zamykanie się na nią prowadzi do autodestrukcji człowieka i nowych form zniewolenia. Wpadliśmy w jakieś błędne koło, obłędne koło. W jaki sposób wyrwać się z tego? Na pewno poprzez spokojny i wolny od przesądów namysł oraz wyciągnięcie z niego praktycznych wniosków.

Pytamy o zagrożenia związane z prawdą. Co jednak stanowi istotę wszelkiego zagrożenia? Zagrożona jest jakaś wartość, jakieś dobro – zdrowie, wolność, godność, prawda itp. Zagraża pewna wartość negatywna, jakieś zło – choroba, bieda, pogarda, kłamstwo itp. To, co jest zagrożone, jest w jakimś sensie kruche, słabe... Zatem czy prawda jako wartość pozytywna może w ogóle zagrażać? A może prawda tylko boli, a w istocie wyzwala? Może wobec tego sytuacja dzisiaj jest taka, że krzycząc o niebezpieczeństwach, jakie płyną ze strony prawdy, w istocie usypia się ludzi na rzeczywiste zagrożenia – na zagrożenia samej prawdy? Czy wolno nam jednak całkowicie zignorować głos tych, którzy mówią o „tyranii prawdy”?