Ta sama krew cię skropiła…

Jak relikwie z Jerozolimy trafiły na Święty Krzyż

Według tradycji, drzewo Krzyża, na którym umarł Jezus Chrystus, pierwsi chrześcijanie natychmiast ukryli. Odnaleźć go miała po trzech wiekach św. Helena – matka cesarza Konstantyna Wielkiego. Podaje się, iż odnaleziony Krzyż rozpoznano po tym, że przez bezpośredni kontakt wskrzeszał umarłych. Pielgrzymi radując się z jego odnalezienia, brali udział w ceremonii podwyższenia drzewa Krzyża, które polegało na podnoszeniu go w czterech miejscach świątyni. Relikwie zrabowali Persowie. Odzyskał je cesarz bizantyjski Herakliusz i osobiście wniósł do Jerozolimy. Pamiątką tego wydarzenia jest obchodzone corocznie 14 września święto Podwyższenia Krzyża Świętego.

W czasach wypraw krzyżowych fragmenty Krzyża trafiły do Europy, a jako że uważano je za najcenniejsze wśród wszystkich relikwii, stawały się własnością królów i cesarzy. Jednym z nich był król Węgier Stefan I – późniejszy święty, który podarował 5 części (drzazg) swemu synowi Emerykowi. Podczas wyprawy do Polski, prawdopodobnie królewicz pielgrzymował do grobu św. Wojciecha, Emeryk zabłądził w lesistych górach, nazwanych potem świętokrzyskimi.

I tu stara legenda opowiada o spotkaniu z wysłańcem Boga – aniołem, który w zamian za wybawienie królewskiego syna z opresji nakazał pozostawienie w tym górskim odludziu relikwii. Rzecz miała miejsce w 1006 r., co potwierdza data wyryta na stareńkim grobowcu w świętokrzyskim opactwie. Przybyli w dzikie ostępy benedyktyni zapewne nieprzypadkowo wybudowali klasztor w miejscu uznawanym przez pogan za święte. Do dziś pozostał niedaleko klasztoru prasłowiański kamienny krąg.

Ta obecność nie jest obojętna

Obecność relikwii Krzyża, na którym umarł Jezus Chrystus, odcisnęła swoje piętno na dziejach Świętego Krzyża. Nadała temu miejscu specyficzny klimat. Oczywiście, obok wielu wydarzeń dramatycznych był i złoty wiek. Duży klasztor, liczni zakonnicy, olbrzymia biblioteka. I duma benedyktyńska – skryptorium, gdzie powstawały księgi – prawdziwe dzieła sztuki. Wśród nich słynne „Kazania świętokrzyskie”. W sumie siedem tysięcy unikalnych ksiąg. Przybywali tu tłumnie pielgrzymi.

Kroniki zanotowały nazwiska wielkich tego świata: magnat Jan Oleśnicki ufundował piękną kaplicę dla relikwii. Jeremi Wiśniowiecki, pogromca Kozaków, oraz Oleśnicki wraz z małżonką i synami zostali pochowani w podziemiach kaplicy. Jagiełło wstąpił tutaj, jadąc do Krakowa po koronę i berło. Odtąd już nie wyruszał na żadną wyprawę bez pieszej pielgrzymki na Święty Krzyż. Hołd relikwiom oddawali Władysław Łokietek i Kazimierz Wielki, a potem niemal wszyscy Jagiellonowie. Nawet włoscy Borgiowie przysyłali tu bezcenne wota. Przez 800 lat pieczę nad relikwiami sprawowali benedyktyni. Po nich, od lat 30. XX wieku, funkcję tę pełnią oblaci Maryi Niepokalanej.

Jednak miejsce to, podobnie jak skarb, który w nie wrósł, naznaczone zostało cierpieniem. Grabili je bez miłosierdzia kolejni najeźdźcy: Tatarzy, Rusini, Szwedzi, Rosjanie, Niemcy. Co charakterystyczne – nawet najwięksi wśród nich wrogowie chrześcijan – Tatarzy lękali się tego miejsca. Mówili o nim święte i ostrzegali przed nim innych. Gdy Rosjanie czy Niemcy odzierali mury klasztornej świątyni z cennych wot, relikwiarza nikt nie ośmielił się tknąć. Benedyktyni w sytuacjach zagrożenia wynosili go z klasztoru i chowali w puszczy, między skałami. Potem cała sztuka polegała na tym, by zakonnika znającego miejsce ukrycia za wszelką cenę uchronić od śmierci. Jakoś się to przez wieki udawało, skoro relikwie dotrwały do czasów obecnych.