Przez dotyk

Znam przypadek szkoły, w której dzieci namalowały kredą linię na korytarzu, poza którą osoby z nadwagą nie mogły przechodzić. Takie doświadczenia sprawiają, że dziecko otyłe nienawidzi siebie i swojego ciała. Wchodząc w okres dojrzewania, za wszelką cenę chce pozbyć się tego znienawidzonego ciała i zaczyna intensywnie się odchudzać. To może powodować zaburzenia regulacji ośrodka głodu i sytości, ale także umiejętności adekwatnej oceny swojego wyglądu. Młody człowiek traci rozeznanie, ile powinien zjeść, aby sobie nie szkodzić. Chociaż gwałtownie chudnie, jego obraz ciała nie zmienia się – nadal czuje, że jest gruby. Niektórzy badacze używają pojęcia „otyłość fantomowa”, tzn. ciało się już zmieniło – jest wychudzone, ale dawny obraz pozostał. To oczywiście nie jedyny przypadek zaburzeń obrazu ciała, jest ich znacznie więcej, szczególnie silnie ujawniają się w przypadku osób zaniedbywanych, karanych fizycznie czy wykorzystywanych seksualnie w dzieciństwie. Oczywiście zaburzenia obrazu ciała mogą występować też u osób, które nie mają tego rodzaju traumatycznych przeżyć i nie zawsze jesteśmy w stanie odpowiedzieć na pytanie, dlaczego powstały. Czasem to specyficzny układ warunków i wrażliwości dziecka, a może nawet i genów sprawia, że również u dziecka wychowującego się w zwyczajnej rodzinie obraz ciała ulega zaburzeniu.

WIĘŹ Czy tak dramatyczne zaburzenia obrazu własnego ciała wiążą się szczególnie z okresem dojrzewania?

Żechowski Zaburzenia takie pojawiają się najczęściej w wieku nastoletnim, rzadko zdarza się to u dzieci czy u osób dojrzałych. W przypadku dziewcząt np. symptomy związane z dojrzewaniem odbierane są jako coś zagrażającego i trudnego, chcą więc od tego uciec, wrócić do dzieciństwa, a anoreksja do pewnego stopnia to umożliwia – faktycznie rozwój w sensie biologicznym i społecznym zatrzymuje się. Rodzice stają się znów opiekuńczy. Oczywiście to zaledwie jedna z wielu potencjalnych przyczyn anoreksji.

WIĘŹ Uważa się, że choroba ta dotyka częściej dziewczęta niż chłopców. Jeśli tak, to dlaczego?

Żechowski Rzeczywiście anoreksja częściej dotyczy dziewcząt, które bardziej skupione są na wyglądzie i obrazie ciała niż chłopcy. Tylko 5 proc. chorych stanowią mężczyźni – najczęściej chorują ci, którzy z różnych przyczyn są skupieni na wyglądzie i wadze, na przykład niektórzy sportowcy. W przypadku bulimii mężczyzn jest już więcej, można tu mówić o kilkunastu procentach z pośród wszystkich chorych.

WIĘŹ A gdzie szukać przyczyn popularności tatuowania i kolczykowania swojego ciała przez młodych ludzi? W którym momencie te działania zaczynają mieć już wymiar patologiczny?

Żechowski Samo tatuowanie się i kolczykowanie nie jest zaburzeniem, są to działania obecne w wielu kulturach i uznawane za coś zwyczajnego. Oczywiście zdarza się, że osoby nadmiernie tatuujące się i modyfikujące swoje ciało przez kolczykowanie tracą kontrolę nad swymi działaniami. Ale jest też inna strona tego zjawiska. Miałem czasem do czynienia z osobami o bardzo niskim poziomie samoakceptacji, często z bardzo trudnymi przeżyciami w przeszłości, które dokonywały samookaleczeń: przecinanie skóry czy przypalanie się papierosem. Tatuowanie albo zakładanie kolczyków w ich przypadku czasami hamowało te samodestrukcyjne tendencje, przynosząc pewne uspokojenie i jakąś formę akceptacji swojego wyglądu. Dawały takiej osobie poczucie, że może mieć wpływ na kształt swojego ciała – poprzez to, że można je modyfikować, staje się ono bardziej własne. O ile więc działania te dokonywane są w pewnych granicach, są bezpieczne. Warto jednak pamiętać, że czasami zatrzymanie tej potrzeby modyfikacji okazać się może bardzo trudne.

Do góry nogami

WIĘŹ Wspomniał Pan wcześniej o różnych dramatycznych doświadczeniach, które bywają udziałem dzieci i młodych ludzi. Jakie konsekwencje w życiu dorastającego człowieka ma trauma związana z wykorzystywaniem seksualnym w dzieciństwie?

Żechowski Konsekwencje mogą być różne – czasami bardzo głębokie, czasami nie tak głębokie, jak zwykliśmy sądzić. Chcę to podkreślić, ponieważ osoby, które przeżyły wykorzystanie seksualne, mogą być wtórnie traumatyzowane poprzez sposób, w jaki mówimy o tym doświadczeniu. W przeważającej większości wypadków jednak wykorzystanie seksualne ma bardzo negatywny wpływ na rozwój dziecka czy młodej osoby. Wprowadza zazwyczaj ogromne pomieszanie w świecie psychicznym, duchowym i cielesnym poszkodowanej osoby. To doświadczenie sprawia, że zburzony zostaje podstawowy porządek świata. U wykorzystywanego seksualnie dziecka pojawiają się pytania: kim jestem, jakie jest moje ciało, lubię to ciało czy nienawidzę, przeżyłem coś przyjemnego czy strasznego, czy osoba, która mi to robi, jest kimś bliskim, czy ją kocham, czy nienawidzę. Wszystko zostaje tu w straszliwy sposób wymieszane.