Media: idole i stereotypy kontra autorytety

Ikona nie rodzi się z widzenia, ale to spojrzenie pobudza. Idol jest efektem działającym na zmysł wzroku, podczas gdy ikona, wyzwalając postrzeganie, stanowi wezwanie, by przez to, co widzialne pozwalać się nasycać niewidzialnym^[20]. Autorytet winien dążyć do tego, by nie przesłaniać sobą Boga, ale Go ukazywać i do Niego prowadzić. W związku z tym musi mieć nieustanne odniesienie ku Jezusowi i Ewangelii. Tylko wtedy autorytet stanie się autentycznym przewodnikiem.

Stereotypy w głównej mierze zwracają uwagę sposobem prezentacji, formą, odciągając od treści, jednocześnie działając na emocje człowieka, zwłaszcza za pomocą wrażeń wzrokowych i słuchowych. Z kolei autorytet w tym tradycyjnym ujęciu, nie wpływa w takim stopniu na emocje, ale bardziej na rozum, co wymaga jednak zdecydowanie większego wysiłku intelektualnego, który rzadziej się podejmuje. W wyniku takiego stanu rzeczy, wymagające wysiłku zrozumienia autorytety musiały ustąpić miejsca obniżającym poprzeczkę intelektualną i moralną stereotypom. Pojęcie autorytetu nie zniknęło jednak zupełnie z przekazów medialnych, zostało jedynie w znaczący sposób przeformatowane. Dziś termin ten odnosi się do specjalisty w danej dyscyplinie – eksperta (z wykluczeniem pierwotnego znaczenia określanego mianem „bycia” autorytetem). Nagminnym błędem dziennikarskim, a może celowym działaniem, jest tendencja zapraszania do różnego rodzaju wywiadów, dyskusji ekspertów, którzy są autorytetami w konkretnej dziedzinie lub się za nich uważają, mimo odmiennych kwalifikacji. Np. w debacie na temat moralności aborcji czy eutanazji wypowiada się lekarz uzurpujący sobie prawo autorytetu moralnego, choć jest specjalistą, ale w innej dziedzinie medycznej^[21].

Podsumowanie

XXI w. przyniósł ogromne możliwości wszechstronnego rozwoju człowieka. Dokonało się to dzięki rozwojowi narzędzi komunikowania społecznego, które w szybkim czasie uznano za wartościowe i nieocenione we wszystkich dziedzinach życia. Z drugiej strony bezkrytyczne przyjęcie i wykorzystanie mediów sprawiło, że XXI w. nazywany jest również okresem upadku moralnego człowieka. Bezpośrednią przyczyną tego stanu rzeczy jest równocześnie fascynacja nowoczesnością i zapominanie o przeszłości. To, co kiedyś przedstawiało określoną wartość, dziś straciło swój pierwotny sens. Mowa tu o autorytetach, do niedawna stanowiących ostoję moralną społeczeństwa, które dziś zostały zastąpione przez medialną kreację – idola. Osobowość idola zrewolucjonizowała obecnie podejście do rzeczywistości. Media, aby zawładnąć człowiekiem, oddziaływują na jego najpłytsze sfery życia, pobudzając je i w ten sposób kreując określone modele zachowań. Wszystko to sprawia, że żyjemy w świecie stereotypów, przez co czujemy się osaczeni oraz pozbawieni zdolności decydowania. Istnieje pilna potrzeba edukacji – zwłaszcza młodych ludzi – w zakresie właściwego pojmowania obrazu świata tworzonego przez media. Wychowanie w dziedzinie narzędzi komunikowania społecznego to jedno z wyzwań, jakie stoją przed każdym z nas; kolejne dotyczy odnowienia znaczenia terminu „autorytet”. Niniejszy artykuł nie dyskryminuje tych specjalistów, którzy swoje życie poświęcili poszukiwaniu wiedzy, by służyć nią innym, ale jest impulsem do odnowy funkcji wychowawczej, jaką pełniły niegdyś autorytety. Moralna wartość autorytetów, doceniona i propagowana przez media – to klucz do odtworzenia pierwotnego sensu istnienia człowieka i świata, z uwzględnieniem „mieć”, które jest podporządkowane „być”. Artykuł jest sumą przemyśleń opartych o wiedzę teoretyczną z zakresu pedagogiki, edukacji medialnej, psychologii i socjologii w połączeniu z obserwacją rzeczywistości w zakresie społecznej misji autorytetów, zjawiska stereotypów i idoli. Z pewnością warto jest szerzej zająć się tym zagadnieniem, chociażby ze względu na wzrastającą siłę społecznego oddziaływania nowoczesnych narzędzi komunikowania, zdolnych w niewiarygodnym stopniu przemieniać rzeczywistość.

Jan Jaroszyński - Doktor teologii pastoralnej, pracownik naukowy w Instytucie Edukacji Medialnej i Dziennikarstwa UKSW, dyrektor Centrum Kultury i Sztuki w Siedlcach, dziennikarz radiowy, nauczyciel edukacji czytelniczo-medialnej, etyki. Autor książki Edukacja medialna w kontekście roli autorytetów moralnych w życiu społecznym (2010).