Media: człowiek z autorytetem czy gwiazdor?

Sytuacja istniejąca obecnie w relacjach międzyludzkich wykazuje znamiona paradoksu. Zwłaszcza w kręgach młodzieży obserwuje się powszechną już tendencję do wyzwalania się spod autorytetu (rodzicielskiego, wychowawczego, kościelnego itp.), a jednocześnie słyszy się coraz głośniejsze wołanie o autorytet wiarygodny. Niewykluczone, że doprowadziły do tego dwie okoliczności: z jednej strony deficyt autorytetów niekwestionowanych, a równolegle z tym ujawnianie (m.in. w drodze medialnej demaskacji) różnego rodzaju pseudoautorytetów, wywołujących zawód i rozczarowanie ze strony ich dotychczasowych adoratorów i fanów.

Niniejsza refleksja jest próbą odpowiedzi na pytanie, na czym polega wiarygodny autorytet, a czym charakteryzuje się pseudoautorytet będący zręczną grą pozorów, czego przejawem jest gwiazdor.

Artykuł składa się z trzech części. W pierwszej przybliża się istotę autorytetu wiarygodnego i niekwestionowanego; w drugiej prezentowane są główne cechy pseudoautorytetu, budowanego na gwiazdorstwie oraz mechanizmy jego funkcjonowania. Część trzecia zawiera ważniejsze wnioski i postulaty z przeprowadzonych rozważań.

Przedłożenie należy traktować jako przyczynek do pogłębionej refleksji oraz do podjęcia szerzej zakrojonych badań empirycznych w tej ważnej dziedzinie życia społecznego.

Autorytet wiarygodny

Termin „autorytet” pochodzi od łacińskiego słowa auctoritas, które oznacza powagę moralną, wpływ, przykład, wzór. W definicjach autorytetu akcentuje się albo zespół cech, które warunkują autorytet kogoś z ludzi lub instytucji, albo też podkreśla się osobę, której te cechy są przypisywane^[1]. To drugie ujęcie nawiązuje do stanowiska głoszącego, że autorytet wyraża się w cechach osobowościowych człowieka. Oznacza to, że nie jest on tylko wypadkową takich czynników, jak pozycja społeczna, pełniona funkcja czy istniejący układ (znajomości na wysokim szczeblu, dobre relacje z władzą publiczną, zasługi dla społeczności lokalnej itp.), choć niewątpliwie czynniki te mają wpływ na rangę autorytetu i jego społeczną akceptację. Jak widać, autorytet konkretnej osoby jest rezultatem bogatego splotu jej postaw i cech osobowych, wypracowanych z ogromnym nakładem sił duchowych, moralnych i umysłowych. Działania te są przemyślane i planowane, choć dana osoba nie musi zdawać sobie sprawy, że dąży do stania się autorytetem. Autorytet wiarygodny ma miejsce wtedy, gdy o kimś mówi się z podziwem: „to człowiek z autorytetem” i dlatego budzi on powszechne zaufanie.

Okolicznością, która wysoko się liczy w budowaniu autorytetu jest zgodność postaw danej osoby z systemem wartości ludzi (uczniów, wychowanków, obywateli), którzy są (czy mają być) pod wpływem tej osoby. Autorytet, jak wynika z dotychczasowej refleksji, pełni rolę wzorca osobowego. Jeżeli prowadzona jest nad nim intensywna praca, dana osoba może się stać mistrzem w stosunku do uczniów, którzy jej autorytet spostrzegają i poddają się jego wpływowi. Widać to najwyraźniej w pedagogii rodzinnej, gdzie ten autorytet na co dzień się sprawdza^[2]. Również w środowisku szkoły i w kręgach młodzieży testowana jest rzetelność w zachowaniu pedagoga, który dla wychowanków stał się autorytetem. Jeżeli u wychowawcy braknie miłości pedagogicznej i będzie on jedynie pozorował autorytet, wtedy powstanie wcześniej czy później jego karykatura przyjmująca różne postacie, takie np. jak postawa „guru”, lub „gwiazdora”, które w procesie wychowania nie wykazują rzeczywistej troski o młodego człowieka, a jego dobro wcale ich nie interesuje. Liczy się wtedy jedynie egoistyczny interes „guru”, czy „gwiazdora”. Dziś tendencja ta jest potęgowana wpływem ze strony cywilizacji konsumpcji, która prowadzi do szkodliwej iluzji zniekształcającej autorytet człowieka^[3]. Wiarygodny autorytet ma to do siebie, że rodzi u młodego człowieka pragnienie jego naśladownictwa, osoba zaś obdarzona takim kredytem zaufania, dba nieustannie, aby nie dopuścić do jakichkolwiek zniekształceń, takich jak np. despotyzm, autorytaryzm czy postawa kuglarza, zręcznie operującego iluzją autorytetu.

Różne są rodzaje autorytetu. Najbliższe człowiekowi są autorytety ojca i matki lub kogoś innego z kręgu rodziny. Odmiennego typu jest wspomniany już autorytet pedagoga zawodowego w szkole, domu kultury czy w internacie.

Specyficzny typ autorytetu osiągają osoby duchowne – duszpasterze, siostry zakonne, katecheci. Wtedy autorytet osadzony jest na życiu religijnym jednostki i na wartościach chrześcijańskich. Tak pojętym autorytetem powinny się zainteresować media – lecz nie w warstwie sensacji czy krytykanctwa, ale w celu przybliżenia społeczeństwu tych osób, które jako autorytety mogłyby służyć dobru wspólnemu^[4]. Najbardziej korzystne byłoby ujęcie edukacyjne, które zdolne jest przedstawić problematykę autorytetu w sposób rzetelny i atrakcyjny.