Tak rodzi się sekta

Przełożona wita siostry: „Niech Bóg pobłogosławi kolejny dobry dzień”. Czuć w niej serdeczność i miłość do dziewczyn, które opuściły świat i weszły na drogę powołania. Ale zaraz, jakby na jednym tonie, przełożona zmienia się w pryncypialną wizjonerkę: „Wasz pobyt poza klasztorem wiąże się z niebezpieczeństwem”. A przecież siostry Anna i Łucja opuszczają klasztor, by pomagać w parafii ks. Stefanowi. Przełożona więc napomina: „Każda z was może zostać splamiona złem. Dziś w nocy stała się rzecz niezwykła. Zły duch odważył się zaatakować. Będziemy się modlić za Annę i za wszystkie siostry, które mogą się stykać z brudem i złem”. Tak oto „szatański” sen Anny staje się iskrą rozpalającą skrywane dotąd namiętności, fałszywą religijność, fanatyzm połączony z obłędem.

Przełożona „bombarduje” miłością młode siostry, delikatne i nadwrażliwe, pełne naiwnej i nieugruntowanej wiary. Funduje im dwubiegunowy obraz świata. Na zewnątrz jest tylko zło, także w strukturach Kościoła, który zbliża się do upadku. Musi więc nadejść wiosna Kościoła, i to właśnie „nasz zakon” ma być jej zwiastunem. Trzeba tylko odciąć się od świata, zamknąć w klasztorze, a mury zabezpieczyć drutem kolczastym. Diabeł może co prawda przekraczać wszystkie zasieki, ale „we wspólnocie miłości” na pewno zostanie pokonany.

Tak rodzi się sekta.

Prorok ostrzegał

Film Barbary Sass „W imieniu diabła”, który wchodzi na ekrany 16 września, opowiada o mechanizmach powstawania sekty. Inspiracją są niedawne wydarzenia w klasztorze Betanek w Kazimierzu nad Wisłą – film nie jest zapisem tych dramatycznych wydarzeń. To fikcja, ale przejmująco realistyczna. Sass stawia w niej pytanie, ile w naszej „normalnej” religijności znajdziemy myślenia sekciarskiego. Diagnoza nie jest optymistyczna. Obraz przywołuje na myśl słowa Thomasa Mertona, że rzekome „życie wewnętrzne” może być „tylko heroiczną i bezsensowną ucieczką od rzeczywistości. Pod pozorem, że to, co wewnątrz, jest naprawdę prawdziwe, duchowe, nadnaturalne i tym podobne, pielęgnuje się pogardę i niedbałość o to, co zewnętrzne, jako ziemskie, zmysłowe, materialne i sprzeczne z dobrem. Jest to niedobra teologia i zły ascetyzm”.

Jaka to więc teologia? Taka, o której pisał współczesny nam prorok ks. Józef Tischner: „Nikt jakoś nie jest w stanie przekonać mnie, że dziś największym niebezpieczeństwem chrześcijaństwa jest ateizm i laicyzm. Widzę na co dzień większe niebezpieczeństwo. I myślę sobie, że jeśli Bóg – po latach rozkwitu – dopuści jakieś nieszczęście na nasz Kościół i naszą wiarę, to przyjdzie ono nie z zewnątrz, ale od wewnątrz: z krzykliwej wiary nie w Boga, ale wiary w wiarę”.

Wiara w Boga jest zawsze „niepewna” i „wątpliwa”, nawet jeśli mocna, to jednocześnie krucha, „oświecona niewiedza” (Mikołaj z Kuzy). Wiara w wiarę natomiast zawsze przeradza się w ideologię, która jest zaprzeczeniem poszukiwania, a tylko nieustanne poszukiwanie prowadzi nas do odkrycia Sensu i – jak pisał niedawno w „Tygodniku” Piotr Sikora – do świadomości, że istnieje Wzorzec, który nadaje absolutną wartość temu, kim jestem.

Wiara w wiarę to pierwszy krok do powstania sekty – albo do sekciarstwa wewnątrz Kościoła. To zaś jest bardziej niebezpieczne niż sama sekta, bo prowadzi do odejścia z „instytucji” wiernych, którzy nie akceptują fanatyzmu. I nie pocieszałbym się, że pozostaną tylko ci, co prawdziwie wierzą i są oddani Kościołowi. Takie myślenie to nie tylko dezynwoltura, to po prostu odejście od Ewangelii. Poza tym trzeba wtedy na nowo zdefiniować, co to znaczy „prawdziwie wierzyć” i „być oddanym”.

W filmie Sass siostra Anna wprawdzie uciekła z sekty zakonnej, ale do Kościoła już nie wróciła.

Strój faryzeusza

Dziewczyna trafiła do zakonu, będąc na rozstajach życiowych dróg. W klasztorze spotkała dwie osoby doskonale wyczuwające jej zagubienie i niepewność: przełożoną i sprowadzonego przez nią spowiednika, o. Franciszka. Przełożona to postać opętana jednocześnie mistycznym i erotycznym szaleństwem. Jej fanatyczne dążenie do „wiosny” Kościoła, coraz bardziej – jak mówi – zdemoralizowanego i zdegenerowanego, to próba wyparcia z siebie przeszłości (czy też teraźniejszości?), a może chęć samousprawiedliwienia, to faryzeizm w czystej formie: zakłamanie i hipokryzja połączone z wiarą... w co? W wiarę.

Podobnie rzecz się ma z o. Franciszkiem, który zastąpił ks. Stefana, bo ten był przedstawicielem zewnętrznego, brudnego świata. To podejrzana persona: ksiądz czy może były ksiądz? Prowadził misję w Kongu. Przełożona mówi o nim, że „cały jest wypełniony miłością i dobrocią”. Zdejmuje z sióstr odium grzechu poprzez magiczne rytuały i cielesne zbliżenia. Robi wrażenie typa wulgarnego, skrzywionego seksualnie, a za retoryką religijną pełną patetycznych uniesień kryje się perwersyjna żądza zniewolenia duchowego i cielesnego.