Godne, bo płodne. Seks małżeński w doktrynie Kościoła katolickiego

Seks w ujęciu etyki katolickiej nie jest sferą, gdzie reguły stwarzają się same, zupełnie spontanicznie. Sferą, której można nie poświęcać refleksji, zakładając, że sama z siebie rozwija się wspaniale. W związku z aktywnością seksualną człowieka pojawiają się pytania o to, co jest dobre, co jest moralne, co służy samemu człowiekowi? Pojawia się też automatycznie potrzeba określenia i wykluczenia tego, co jest złe.

Katolicka etyka seksualna zakłada, że odpowiedzi na te pytania nie można zostawić jedynie sumieniu jednostek. Bowiem dopiero „sumienie dobrze uformowane jest prawe i prawdziwe” (KKK,1783). Formacja sumienia wymaga zaś pewnych określonych norm ogólnych, które Kościół podaje – jak sam twierdzi – w oparciu o Słowo Boże (Ewangelię) i refleksję rozumu.

Kościół katolicki stwierdza, że współżycie seksualne może być godziwe jedynie w małżeństwie (por. KKK, 2360–2400). Na tym jednak nie koniec. Etyka katolicka wychodzi od przesłanki, że samo małżeństwo nie gwarantuje jeszcze godziwości współżycia seksualnego. To intuicyjnie wydaje się oczywiste. Jeśli bowiem któreś z małżonków stosuje przemoc fizyczną lub psychiczną wobec drugiego małżonka i wbrew niemu, każdy zgodzi się, że nie jest to działanie dobre i moralne.

Kościół katolicki dopatruje się jednak niemoralności nie tylko w takich powiązanych z przemocą działaniach, ale uznaje za złe wszelkie współżycie pozytywnie obezpłodnione. Wyklucza tym samym wszelkie akty seksualne z zastosowaniem sztucznych form antykoncepcji. To stanowisko jest powszechnie znane i równie powszechnie uznawane za niezwykle rygorystyczne. Co więcej, taki kształt oficjalnej doktryny stanowi żywotny problem dla wielu katolickich małżonków. Bowiem z religijnego punktu widzenia uciekanie się do użycia sztucznych środków antykoncepcyjnych jest równoznaczne z popełnieniem grzechu i to w większości wypadków grzechu ciężkiego, śmiertelnego, który „niszczy miłość w sercu człowieka wskutek poważnego wykroczenia przeciw prawu Bożemu” (KKK,1855).

Małżonkowie stosujący antykoncepcję, nawet jeśli w sumieniu nie czują, że popełniają grzech, podpadają pod zarzut źle uformowanego sumienia i zdaniem Kościoła obiektywnie wykraczają przeciw prawu Bożemu, a więc nie powinni przystępować do Komunii. Jeśli zaś przyznają się publicznie do stosowania sztucznej antykoncepcji, sieją ponadto zgorszenie. Bardzo często zarzuca się im również nieznajomość i ignorancję wobec nauki Kościoła, zakładając, że argumenty za odrzuceniem sztucznej antykoncepcji są bez zarzutu i przemawiają do każdego wierzącego i myślącego człowieka.  

Nie zgadzam się z takim ujęciem sprawy. Po pierwsze, nie uważam, żeby przesłanki, na których zbudowana jest katolicka etyka seksualna, były niepodważalne, a sposoby argumentacji zupełnie bez zarzutu. Jeśli zaś jest tak, jak podejrzewam, to – po drugie – odgórne i kategoryczne odsądzanie od czci i wiary katolików stosujących sztuczną antykoncepcję stawia doktrynę moralną Kościoła ponad indywidualnym sumieniem, a przecież – jak naucza Katechizm, cytując ustalenia II Soboru Watykańskiego – „Człowiek ma prawo działać zgodnie z sumieniem i wolnością, by osobiście podejmować decyzje moralne. »Nie wolno więc go zmuszać, aby postępował wbrew swojemu sumieniu. Ale nie wolno mu też przeszkadzać w postępowaniu zgodnie z własnym sumieniem, zwłaszcza w dziedzinie religijnej«” (KKK, 1782). Katolicka etyka seksualna opiera się zaś nie tylko na rozważaniach czysto rozumowych, ale głównie na normie personalistycznej zakorzenionej w przykazaniu miłości. Ufundowanie na Ewangelii powoduje, że wiele konkretnych rozwiązań ma wprost proweniencję religijną (a nie na przykład biologiczną). Poza tym małżeństwo jest sakramentem, a akty małżeńskie jedną z form jego realizacji. W związku z tym nie można twierdzić, że mówiąc o seksie małżeńskim, nie znajdujemy się na płaszczyźnie religijnej.   

Moje podstawowe pytanie brzmi: Czy obecne stanowisko Kościoła katolickiego w sprawie antykoncepcji jest jedynym możliwym na gruncie katolickich założeń? Czy nie jest to forma przemocy argumentacyjnej, o której trudno powiedzieć, że kształtuje prawe i prawdziwe sumienie?

Antropologiczne fundamenty etyki

Istnieje w każdym człowieku Natura ludzka, która warunkuje pewne konstytutywne zasady stojące „ponad okolicznościami historycznymi” (Persona humana, §3). Te zasady stanowią prawo naturalne opierające się na naturalnym porządku stworzonym przez Boga, a więc w ostateczności na ustalonym przez Stwórcę „prawie wiecznym”. Kościół uznaje, że Pismo Święte, a w szczególności Ewangelia objawiają zasady owego porządku. Tym samym cała antropologia katolicka opiera się na interpretacji Pisma, a jednocześnie jest wykładnią obiektywnego porządku rzeczywistości. Kościół wierzy więc, że udziela prawdziwej i jedynej możliwej odpowiedzi na pytanie: kim jest człowiek?