Jak kocha Bóg

Ta rozmowa miała miejsce niedawno. Zadzwonił do mnie młody mężczyzna, prosząc o spotkanie i spowiedź. Kiedy przyszedł, powiedział, że następnego dnia wylatuje z Polski na dwuletni kontrakt i chciałby „uregulować” swoje kontakty z Bogiem. Modlił się, w miarę regularnie chodził do kościoła, ale u spowiedzi nie był już bardzo dawno. Nie był pewien, czy dostanie rozgrzeszenie. Powiedziałem mu, że nie ja sam o tym decyduję, a następnie zachęciłem do nazwania lęku, który stał za jego wątpliwościami.

Bał się, że nie dam mu rozgrzeszenia, bo jest homoseksualistą. Z tego samego powodu obawiał się, że źle go potraktuję, bo takie miał doświadczenia z poprzednich spowiedzi. Zapytałem, czy zna warunki dobrej spowiedzi, bo sama orientacja nie jest przeszkodą do otrzymania rozgrzeszenia. Gdy mnie zapewnił, że je zna, zapytałem, w czym w takim razie leży problem. Wyznał, że przez ostatnie dwa lata był w związku, który się rozpadł. Żałuje, że to się stało, ale nie żałuje, że był z tym mężczyzną. Nie wie więc, czy może powiedzieć, że ma potrzebny do rozgrzeszenia żal za grzechy. Zapytałem, jak wyobraża sobie przyszłość? Powiedział, że na razie chce się skupić na pracy, ale nie wyklucza, że zwiąże się z innym partnerem, jeśli znajdzie właściwą osobę. Zapytałem więc, na podstawie czego mam mu dać rozgrzeszenie, skoro z tego, co mówi, wynika, że ani nie żałuje tego, co robił, ani nie postanawia poprawy.

Odpowiedział, że nie czuje, żeby obrażał Boga, jeśli szanuje i kocha drugą osobę, i zapytał, czy jestem w stanie mu uwierzyć. Powiedziałem, że cenię sobie jego szczerość i odwagę, i wyjaśniłem, że rozgrzeszenie jest darem Kościoła, który reprezentuję, a nie moim „podarkiem”, i w jego obecnej sytuacji nie mogę mu go udzielić, nie łamiąc jego i swego sumienia.

Był rozczarowany, choć przyznał, że tego się spodziewał, dlatego zaczął od rozmowy i „wybadania mego nastawienia”, a nie od spowiedzi. Powiedziałem, że to tylko świadczy o jego uczciwości i dojrzałości, porozmawialiśmy jeszcze trochę, potem życzyłem mu bezpiecznej podróży, nieodwracania się od Boga, nawet jeśli nie może znaleźć swego miejsca w Kościele. I tak się pożegnaliśmy.

Błąd reprezentatywności

Kiedy odszedł, zastanawiałem się nad jego pytaniem, czy jestem w stanie mu uwierzyć. Uwierzyć w co? – pytałem samego siebie. Że nie czuje, aby obrażał Boga, bo kochał drugiego człowieka? Że Bóg nie odrzuca homoseksualistów, robi to jedynie Kościół? A może, w co jak tak bardzo wierzę, skoro nie wierzę, że może mieć rację? Z każdym z tych pytań, i z ich wariacjami, już wcześniej się konfrontowałem, bo nie pierwszy raz rozmawiałem z homoseksualistą, spowiadałem go czy słuchałem o jego życiu w trakcie terapii.

A jednak tym razem coś nie dawało mi spokoju – może dlatego, że miałem większy dysonans poznawczy – słuchając go jako ksiądz, który go nie rozgrzeszył, i jako terapeuta, który go nie odrzucił? A może dlatego, że skonfrontował mnie z błędem reprezentatywności? W psychologii to pojęcie oznacza niepoprawną strategię heurystyczną opartą na założeniu, że gdy ludzie lub zdarzenia zostaną skategoryzowani, mają wszystkie cechy przedstawicieli tej kategorii. Ten błąd upraszcza oceny społeczne i prowadzi do uprzedzeń.

Homofobia nie musi polegać na tym, że boimy się homoseksualistów, ale na tym, że jest nam łatwo nadawać im etykiety. Często użycie etykiety „homoseksualista” przysłania nam samego człowieka. Wydaje mi się, że tego spodziewał się po mnie ten mężczyzna. Nie dziwię mu się, bo ta niepoprawna strategia heurystyczna zadomowiła się w Kościele. Przecież wiadomo, kim jest homoseksualista, i kim nie może być, bo mówi nam o tym Biblia.

Czy na pewno?

Co mówi Kościół

Współczesną dyskusję o homoseksualizmie w Kościele rzymskokatolickim wyznaczają dwa dokumenty. Pierwszy to „Deklaracja o niektórych zagadnieniach etyki seksualnej” ogłoszona przez Kongregację Nauki Wiary w 1975 r. Drugi to „List do Biskupów Kościoła katolickiego o duszpasterstwie osób homoseksualnych” ogłoszony jesienią 1986. Jest jeszcze dokument „Uwagi dotyczące odpowiedzi na propozycje ustaw o niedyskryminacji osób homoseksualnych” wydany w 1992 r. oraz Katechizm Kościoła Katolickiego z 1994 r. Dokumenty te rozróżniają „bycie homoseksualistą” (co nie jest grzechem) i „uprawianie seksu homoseksualnego” (co jest grzechem). Przeciwstawiają się homofobii, ale sprzeciwiają się równouprawnieniu homoseksualistów w prawie cywilnym.

Punktem odniesienia dla ich antropologii i etycznej oceny homoseksualizmu jest Biblia oraz prawo naturalne. Mówi się w nich o „pociągu płciowym, wyłącznym lub dominującym, do osób tej samej płci”, „szczególnej skłonności”, ale takie określenia tłumaczą leksykalne znaczenie słowa „homoseksualizm” (grec. homos – jednakowy, ten sam, taki sam; łac. sexualis – płciowy) i nic nie mówią o orientacji seksualnej, tak jak jest ona pojmowana w naukach o człowieku. I tu leży pierwsza trudność w rozmowie z homoseksualistami na temat ich własnej tożsamości, kiedy powołujemy się na orzeczenia kościelne.

Samoograniczenie się teologii katolickiej może wynikać z wierności Pismu Świętemu, bowiem „homoseksualizm” to współczesne pojęcie – użyte po raz pierwszy pod koniec XIX w. Również określenie „orientacja seksualna” w dzisiejszym rozumieniu to coś nowego. Jest to konstrukt teoretyczny opisujący preferencje człowieka w zakresie wyboru obiektu pożądania. Różni badacze kładą nacisk na inne właściwości wskazujące bezpośrednio na daną orientację – od wskaźników behawioralnych do samoidentyfikacji.

W naukach behawioralnych ani nie podważa się istnienia orientacji homoseksualnej, ani się jej nie patologizuje. Z tego powodu egzegeci sugerują, aby używać określenia „homoerotyzm” na oznaczenie jednopłciowych związków seksualnych, zamiast narzucać starożytnym tekstom (religijnym, filozoficznym czy prawnym) nasze współczesne rozumienie.

Termin „homoerotyzm” ma mniej ustalone znaczenie i dlatego lepiej się nadaje do badania tekstów pochodzących z kultur bardzo odmiennych od współczesnych kultur narodów zindustrializowanych. Niewiele wyjaśnia, a raczej więcej zaciemnia, odwoływanie się do słowa „sodomita”. Nie miejsce tu na szczegółowe analizy, ale ani w hebrajskiej, ani greckiej Biblii nie ma takiego terminu, wywiedzionego od nazwy miasta Sodomy, na określenie czyjejś tożsamości.

Co w takim razie Biblia mówi o pochodzeniu homoerotyzmu? Odpowiedź znajdziemy w Liście św. Pawła do Rzymian (1, 26–28), który jego pochodzenie przypisuje Bogu jako karę za ludzkie występki. Czy to nas przybliża do odpowiedzi na pytanie o tożsamość homoerotyczną? Gdyby odpowiedź była twierdząca, trudno byłoby ją pogodzić z wypowiedziami Magisterium, które stwierdza, że „sama skłonność nie jest grzechem”. Ktoś może od razu dodać: w czym problem? Każdy z nas rodzi się jako „poczęty w grzechu”, ale to nie oznacza, że jest złą osobą. Nie inklinacja, tylko postępowanie czyni z kogoś grzesznika.