Nie mówcie nikomu, że macie maturę

Nie było więc łatwo, ale były i jaśniejsze dni. Pamiętam, że przed pierwszym Bożym Narodzeniem dostałem paczkę żywnościową z Krakowa od ojca Zbigniewa Zalewskiego SJ, który był w tym czasie bardzo chory i częściowo sparaliżowany. Po przyjeździe do Krakowa na studia opiekowaliśmy się nim. I potem, na te nasze pierwsze święta w wojsku, ojciec Zalewski każdemu – dwudziestu kilku klerykom – przesłał paczki z opłatkiem, jabłkami, jakimś ciastem. To było coś niesamowitego. Wspominam to do dziś, bo ojciec Zalewski był w tym czasie umierający. Nie doczekał już następnego Bożego Narodzenia. Zmarł w listopadzie 1965 roku.

Jak przyszła ta paczka, dowódca mnie zawołał i powiedział, że mogę jechać na święta do domu, bo nie chcą mieć w jednostce żadnych kolęd, a ja, jako kleryk, mógłbym chcieć te kolędy śpiewać. Dostałem wtedy pięć dni urlopu. Nie dojechałem na Wigilię. Dotarłem do domu tuż po Pasterce.

Kiedy wróciłem, czekało na mnie przeniesienie do Szczecina. Dowódca nawet trochę się buntował, wysłał protest do dywizji, potem do Ministerstwa Obrony Narodowej, ale nic to nie dało. Z ministerstwa przyszła taka odpowiedź, że od razu wsadzili mnie do gazika i zawieźli na dworzec na pociąg do Szczecina. Dojechałem tam w nocy i pierwszą osobą, którą spotkałem, był kolega z roku Ludwik Ryba SJ. Było nas tam siedmiu, między innymi Czesław Kozłowski SJ, Herbert Paweł Krawczyk SJ, Kazimierz Wójt SJ.

Co to była za jednostka?

To była kompania saperów w 41. Pułku Piechoty. Panowały tam o wiele lepsze warunki bytowe niż w Unieściu. Zostaliśmy rozdzieleni do siedmioosobowych drużyn. Część drużyny to byli klerycy, a część polityczni, którzy mieli za zadanie dać nam zdrowo popalić i indoktrynować nas. Wykładali nam na przykład filozofię marksistowską albo marksistowską ekonomię polityczną, ale między nami był wspomniany wcześniej Kaziu Wójt, który miał już za sobą studia filozoficzne, i on nie bał się naszych „nauczycieli” przycisnąć do muru. Kolejni partyjni wymiękali przy nim. Nie potrafili odpowiedzieć na nasze pytania i wycofywali się.

Raz zawołał mnie dowódca plutonu, ekskleryk w stopniu porucznika, i zapytał: „Co wy tu, Słowik, robicie? Przecież jesteście inteligentni, macie maturę, moglibyście studiować medycynę, prawo, cokolwiek i gdziekolwiek zechcecie. Damy wam mieszkanie, parę złotych na początek. Wystarczy tylko jedno słowo, że nie wracacie do zakonu”.

Co Ojciec odpowiedział?

Że mnie to nie interesuje. Ale były też inne formy nacisku. Kiedyś po jakichś ciężkich ćwiczeniach przychodzi do nas politruk i mówi: „Zasłużyliście na odpoczynek. Zabieramy was do kasyna wojskowego. Będzie porządny obiad, kino, dziewczynki, tańce…”. Kto jest za, niech wystąpi. Wystąpili prawie wszyscy, ale ktoś z tyłu syknął: „Przecież dziś Popielec”. Klerycy od razu zrobili krok w tył, a razem z nami także kilku innych żołnierzy.

Albo inna sytuacja. Na poligonie podczas strzelania udało mi się trafić trzydzieści punktów na trzydzieści możliwych. Z marszu dostawało się za to pięć dni urlopu. Ja nie dostałem nic, nawet pochwały na apelu. Ale i oni nie mieli z nami łatwo. Mówiłem już o naszych filozoficznych dyskusjach. Raz w tygodniu w kompanijnej świetlicy odbywały się zebrania członków partii. Należeli do niej wszyscy nasi świeccy towarzysze broni. Ludwik Ryba poszedł któregoś dnia na ich zebranie. Zapytany przez zdziwionego politruka, po co przyszedł, powiedział: „Czy to jest zebranie zamknięte?”. „Nie” – usłyszał. „Więc mam prawo tu być” – odpowiedział i usiadł. Nie wiedzieli, co z nim zrobić.

Później – skoro członkowie partii mogli się regularnie spotykać – zdecydowaliśmy w wolnym czasie zorganizować sobie kleryckie zebranie w tej samej świetlicy. Z kilku zgromadzeń zakonnych i trzech seminariów diecezjalnych było nas w tej kompanii blisko sześćdziesięciu. Mnie w sam raz przypadła rola prowadzącego. Zaczęliśmy wspominać seminaryjne, spokojne czasy, ale bardzo szybko pojawili się w drzwiach wszyscy trzej oficerowie polityczni z pełnym zdziwienia pytaniem: „Co wy tu robicie?”. „Zapraszamy – odpowiedziałem – zapraszamy do udziału. Nie mamy nic do ukrycia. Omawiamy nasze kleryckie sprawy”. Potem nie było już ani zebrań partyjnych, ani kleryckich.

Wspomina Ojciec przełożonych wojskowych i politruków. A jak zachowywali się w stosunku do was zwykli żołnierze?

Nie od razu, ale z czasem zżyliśmy się. Bardzo szybko się z nimi zaprzyjaźniliśmy. Dzieliliśmy wspólną służbę i to wspólne doświadczenie jakoś nas łączyło, uczyło solidarności. Nie kwestionowaliśmy ich przynależności do partii, bo wszyscy oprócz nas do niej należeli, ale bywało, że odbywały się „dyskusje natury ideologicznej”. Pamiętam, że kiedyś jeden z żołnierzy zaczął nadawać na jakiegoś księdza, że był okropny, że źle traktował ludzi. Ja na to: „To jeszcze nic. Niedaleko mojej wsi był na parafii ksiądz. Ten to dopiero… Biskup musiał interweniować”. A potem zapytałem, czy w partii wszyscy są doskonali. Powoli kończyły się tego typu zaczepki.

Służba wojskowa trwała wtedy dwa lata.

Szczęśliwie dotrwaliśmy do końca. W tym czasie rozgłoszono „na mieście”, że w 41. Pułku byli klerycy, ale wszyscy już wystąpili. Chcieliśmy zademonstrować, że to nieprawda. Wymyśliliśmy więc, że gdy nas zwolnią do cywila, grupą przejdziemy w sutannach przez całą jednostkę i udamy się do szczecińskiego Sanktuarium Najświętszego Serca Pana Jezusa, gdzie miała się odbyć wspólna pożegnalna Msza święta. Szczecińscy stoczniowcy obiecali wziąć w niej udział. Ale nie udało się. Doszło do politruków, że szykujemy jakąś klerycką zadymę, i nie pozwolono nam wyjść razem. Całą kompanię – sto dwadzieścia osób – wypuszczali w ciągu dwóch tygodni. Byłem przez to w wojsku jedenaście dni dłużej, niż powinienem.

Czy ten czas uważa Ojciec za zupełnie stracony?

Z jednej strony była to w jakimś sensie strata, przerwa w życiorysie. Z drugiej jednak, była to też dokonała szkoła życia. Można powiedzieć, że był to czas mojego rzeczywistego dojrzewania. Po powrocie z wojska i krótkim okresie wątpliwości podjąłem świadomą i dojrzałą decyzję.

Przeszliśmy najpierw przez „kwarantannę” – dwutygodniowe rekolekcje w Kaliszu, a po powrocie do Krakowa rozpoczęliśmy studia filozofii. Dla mnie był to okres wzmożonych wątpliwości, bo w moim przekonaniu księdzem mógł zostać tylko ktoś idealny, a za takiego się nie uważałem. Chodziłem z tymi wątpliwościami do ojca duchownego, którym był Władysław Mrożek SJ. Przez kilkanaście tygodni niemal codziennie próbowałem go przekonać, że się nie nadaję, że powinienem odejść, a on cierpliwie słuchał i ze stoickim spokojem konkludował: „Wiesz co, nie przekonałeś mnie”.

Ostatecznie do odejścia nie przekonałem też samego siebie. W tym samym czasie ojciec prowincjał Stanisław Nawrocki SJ apelował do młodych jezuitów, by zgłaszali się do pracy na misjach, ponieważ jezuici proszą o pomoc w wielu częściach świata. Zgłosiłem się do Australii. Był to rok 1966, a wyjechałem w 1970, jeszcze jako kleryk. Święcenia przyjąłem w 1973 roku już w Melbourne z rąk kard. Karola Wojtyły. Dziesięć lat później, kiedy byłem w Rzymie z osiemdziesięcioosobową grupą polskich pielgrzymów, podczas prywatnej audiencji Jan Paweł II na mój widok wołał do pielgrzymów: „Szanujcie go, bo ja go wam wyświęciłem”.