Powołanie i tożsamość katechety

Jak to się dzieje, że wiara ma jeszcze możliwość odniesienia sukcesu? (…) Dlatego, że znajduje ona odpowiednik w naturze człowieka.
W człowieku istnieje niegasnące pragnienie nieskończoności. (…) Tylko Bóg, który stał się skończony, aby przełamać naszą skończoność i poprowadzić ją w sferę swojej nieskończoności, jest w stanie wyjść na spotkanie wymaganiom naszego bytu.
Kard. J. Ratzinger

Czym jest powołanie?

W znaczeniu etymologicznym (gr. kaléo; łac. volo, volare – wołam, zapraszam, wzywam, nazywam, mianuję) powoływać to „ustanowić, wyznaczyć, wybrać kogoś na coś, do czegoś; desygnować” (Słownik języka polskiego PWN). Powołanie jest szczególnym darem od Pana Boga wyznaczającym religijną, społecznie znaczącą misję. Można ją rozumieć dwojako: w sensie ogólnym i bardziej zawężonym.

Powołanie w sensie ogólnym oznacza „wybranie, przeznaczenie i wezwanie człowieka do pełnienia jakiegoś dzieła oraz powierzenie mu zadań związanych z realizacją tego dzieła, gdy na to wezwanie odpowie” (Seremak 2002: 691). Powołanie ogólne oznacza, że wszyscy ludzie zostali wezwani: do życia, do zbawienia, do świętości.

Powołanie szczegółowe

To powołanie, rozumiane w sensie węższym, oznacza „uzdolnienie człowieka do podjęcia określonego zawodu czy zadań społecznych” (Seremak 2002: 691). „Zadanie powierzone katechecie domaga się od niego intensywnego życia sakramentalnego i duchowego, praktyki modlitwy, głębokiego zrozumienia wzniosłości chrześcijańskiego orędzia i jego skuteczności w przemianie życia, gorliwej miłości, pokory i roztropności, które pozwalają na owocne działanie Ducha Świętego w osobach katechizowanych” (Kongregacja ds. Duchowieństwa, Ogólna Instrukcja Katechetyczna (11.04.1071), p. 114). Katecheta jako „wysłannik Chrystusa i Kościoła”, sługa słowa, świadek wiary, głosiciel zbawczego orędzia, animator życia religijnego, a także dydaktyk i pedagog jest upoważniony do tej funkcji przez otrzymanie misji kanonicznej.

Tożsamość osobowa katechety

Osoba „jest to byt duchowy, moralny, niepowtarzalny; nosiciel wartości, wykonawca obowiązków, podmiot bezwarunkowego szacunku” (Słownik Collinsa 1997: 234). Osoba posiada naturę rozumną i wolną, a więc duchową. Ten duchowy pierwiastek otwiera człowieka na wartości wyższe: prawdę, dobro i piękno, czyni go twórcą nauki, kultury, sztuki.

Osobie ludzkiej przysługuje podmiotowość wobec praw. W grę wchodzą podstawowe niezbywalne prawa: do życia (od poczęcia do naturalnej śmierci), do wychowania jako pełnego rozwoju, do pracy, opieki zdrowotnej, suwerenności (jako pewnej niezależności w byciu i działaniu) i wolności, która jest z jednej strony możliwością wyboru pomiędzy dobrem i złem – wolność „od” zła, a z drugiej – szansą preferowania tego co lepsze – wolność „do” wzrostu w dobru aż do jego pełni. Z prawami przysługującymi osobie łączą się obowiązki i poczucie odpowiedzialności za kształt własnego życia.

Teoria warstwicowa dotycząca procesu (struktury) wychowania według S. Kunowskiego zawiera pięć warstw tożsamościowych.

W warstwie biologicznej (bios) sprawdzianem tożsamości osobowej jest zachowanie dystansu do podstawowych potrzeb fizycznych, odruchów (popędów) biologicznych. Katecheta jako człowiek uzyskuje swoją osobową tożsamość, tzn. jest autentyczny, jest prawdziwie sobą, jeżeli radzi sobie ze swoim temperamentem, doprowadza do uzdrowienia pierwotnych zranień, w pełni akceptuje swoją płciowość i fizjonomię.

W warstwie psychologicznej (logos) o tożsamości osobowej (dojrzałości) katechety świadczą: krytyczne i twórcze myślenie, pielęgnowanie potrzeb i zainteresowań wyższych poprzez samokształcenie, pełna samoświadomość, pozytywny obraz siebie, wyraźnie „zarysowana” indywidualność (podmiotowość), a także skrystalizowany światopogląd.

W warstwie socjologicznej (etos) tożsamość katechety potwierdzają: dogłębna internalizacja wartości, norm i postaw, otwarcie na wszelkie dobro z wyraźnym preferowaniem dobra bezinteresownego (bonum honestum), spontaniczne kierowanie się wyczuciem sprawiedliwości, stałe poczucie powinności i odpowiedzialności, kierowanie się dojrzałym sumieniem, otwarcie się na pozytywne doświadczenie, zdolność adaptacji i naśladownictwa z zachowaniem swojej tożsamości, pielęgnowanie postaw prospołecznych wyrażanych w trosce o dialog, pokój, tolerancję, przyjaźń, miłość (w znaczeniu caritas), rozwój sprawności moralnych, pielęgnowanie postawy asertywnej, tworzenie kręgów (grup) zainteresowań.

W warstwie kulturotwórczej (agos) o tożsamości katechety najbardziej przekonują: rozwój talentów i uzdolnień poprzez aktywność, osobistą twórczość, tworzenie i realizacja życiowego planu zmierzającego do osiągnięcia osobistego ideału, rozwój uczuciowości wyższej, solidnie kształtowana i konsekwentnie przestrzegana hierarchia wartości, pogłębione wychowawczo relacje z ludźmi.

W warstwie duchowej (los) tożsamość katechety najbardziej weryfikują następujące postawy; pełna zgoda na los, umiejętność zaakceptowania wszystkiego, co się zdarza oraz radość z tego, co jest zarówno dobre, jak i złe. Wszystko bowiem, co niesie ze sobą Los (utożsamiany z opatrznością Bożą) ostatecznie wychodzi człowiekowi na dobre, przyczynia się do oczyszczenia i doskonalenia jego osoby. Jest to szczególnie ważne w przypadku katechety powołanego do całkowitego odnalezienia siebie w Bogu i do niesienia pomocy w podobnym odnajdywaniu się innym.

Tożsamość zawodowa katechety

Chodzi tu o cechy (predyspozycje), przymioty osobowe katechety jako dydaktyka i pedagoga, a zwłaszcza o jego umiejętności. Stanowią one w pewnym sensie „teoretyczny wzorzec idealny” umożliwiający i zapewniający mistrzowskie oddziaływanie na uczniów i wychowanków. Umiejętność to sztuka, praktyczna znajomość, sprawność, wprawa, talent, charyzma, biegłość w wykonywaniu czegoś; „sprawność w posługiwaniu się odpowiednimi wiadomościami przy wykonywaniu określonych zadań; wiadomości te występują w postaci normatywnej jako zasady, reguły lub – w przypadku naśladownictwa – jako wzorce postępowania” (Okoń 2004: 419).

W procesie edukacji na pierwsze miejsce u katechety jako nauczyciela wysuwają się umiejętności interpersonalne. Są one ściśle złączone z żywą ekspresją, pełnym utożsamieniem z misją dydaktyczno-pedagogiczną, całkowitym otwarciem się na współdziałanie z wszystkimi podmiotami wychowania (dzieci, rodzice, inni ludzie, nauczyciele, dyrekcja, władze szkolne) i osobistą odpowiedzialnością za efekty podjętej pracy.