Edukacja kulturalna dzieci na kolejnych etapach rozwoju

Do najważniejszych rodzajów sztuki, z którą styka się wychowanek, można zaliczyć: muzykę, literaturę, plastykę, teatr i balet, film oraz sztukę ludową. Obcowanie ze sztuką, według H. Krauze-Sikorskiej – spełnia w rozwoju osobowości dziecka następujące funkcje:

– poznawczą – pobudza procesy spostrzegania, rozwoju mowy i myślenia oraz ułatwia ich kształtowanie, poszerza wiedzę o życiu;
– moralną – rozwija wrażliwość na piękno, dobro i zło, zdolności odczuwania przeżyć innych ludzi;
– społeczną – wprowadza w krąg wartości ogólnoludzkich i zacieśnia więź z najbliższym otoczeniem;
– zdrowotną – przynosi dziecku radość i dobre samopoczucie, odprężenie, przyczynia się do harmonijnego rozwoju psychicznego i fizycznego^[16].

J. Górniewicz uszczegółowia funkcje wychowania estetycznego i wyróżnia następujące:

– funkcja poznawcza – wynikająca z tego, że sztuka jest swoistą skarbnicą wiedzy o świecie i człowieku;
– funkcja kształcąca – polegająca na wzbogacaniu i rozwijaniu wyobraźni oraz doskonaleniu uzdolnień twórczych;
– funkcja ludyczna – łącząca się z uczuciem przyjemności wywołanym poprzez działalność artystyczną;
– funkcja katartyczna – pozwalająca odreagować traumatyczne przeżycia;
– funkcja terapeutyczna – wiążąca się z leczniczym wpływem na dolegliwości organiczne;
– funkcja kompensacyjna – dzięki której nie odczuwa się niedoskonałości codziennego życia;
– funkcja moralna – wpływająca na prawidłowy rozwój moralny poprzez przekazywanie właściwych wartości;
– funkcja estetyczna – będąca cennym źródłem przeżyć estetycznych;
– funkcja społeczna – spełniająca rolę integrującą ludzi poprzez wartości zawarte w dziełach artystycznych;
– funkcja afirmatywna – pomagająca w pochlebnym wyrażaniu się o twórcach sztuki^[17].

Na etapie przedszkolnym realizowane są najpełniej takie funkcje, jak: ludyczna, kształcąca, estetyczna oraz moralna, zdrowotna i poznawcza. Poznawcza realizuje się poprzez pobudzanie u dzieci procesów postrzegania, myślenia oraz poszerzenia wiedzy o świecie i ludziach. Moralna budzi w dzieciach wrażliwość na dobro i zło – wprowadza w sferę wartości. Ludyczna i zdrowotna łączą się powodując, że dzieci poprzez odczuwaną przyjemność są radosne i mają dobre samopoczucie. Realizacja tych funkcji wpływa na harmonijny rozwój fizyczny i psychiczny. Funkcje te będą głębiej i szerzej realizowane na kolejnych etapach edukacyjnych.

Realizacja zadań związanych z wychowaniem przez sztukę, prowadząca do realizacji wyżej wymienionych funkcji, jest możliwa poprzez zastosowanie odpowiednich do wieku dziecka treści, metod i form. Jak pisze Leżańska, „Sztuka ze swej natury wychowuje, lecz aby mogła realizować w pełni swą funkcję pedagogiczną, należy wykształcić w dziecku umiejętność postrzegania estetycznego, rozwinąć w nim wyobraźnię artystyczną, dającą możność zrozumienia i przeżywania myśli i uczuć wyrażonych w muzyce, malarstwie i literaturze. Dlatego zadaniem przedszkola jest stworzenie dzieciom odpowiednich warunków, dostarczenie bodźców stymulujących ich twórcze, artystyczne działanie w okresie poprzedzającym naukę szkolną, aby tkwiące w nim możliwości spostrzegania i oceniania sztuki nie zostały zatracone”^[18]. Ważne jest więc odpowiednie przygotowanie dzieci do obcowania i odbioru dzieł sztuki, które stanowią inspirację dla ich samodzielnej twórczości.

W wieku przedszkolnym wychowanie przez sztukę realizowane jest w oparciu o treści programowe zawarte w Podstawie programowej wychowania przedszkolnego. Celem wychowania przedszkolnego jest m.in. „wprowadzenie dzieci w świat wartości estetycznych i rozwijanie umiejętności wypowiadania się poprzez muzykę, małe formy teatralne oraz sztuki plastyczne”^[19]. Osiąganiu tego celu służy realizacja treści programowych, mieszczących się w obszarach działalności edukacyjnej przedszkola zwanych wychowaniem przez sztukę. Są to m.in.:

Wychowanie przez sztukę – dziecko widzem i aktorem.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:
– wie, jak należy się zachować na uroczystościach, np. na koncercie, festynie, przedstawieniu, w teatrze, w kinie;
– odgrywa role w zabawach parateatralnych, posługując się mową, mimiką, gestem i ruchem; umie posługiwać się rekwizytami (np. maską).

Wychowanie przez sztukę – muzyka i śpiew, pląsy i taniec.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:
– śpiewa piosenki z dziecięcego repertuaru oraz łatwe piosenki ludowe; chętnie uczestniczy w zbiorowym śpiewie, w tańcach i muzykowaniu;
– dostrzega zmiany dynamiki, tempa i wysokości dźwięku utworu muzycznego, wyraża je, pląsając lub tańcząc;
– tworzy muzykę, korzystając z instrumentów perkusyjnych (oraz innych przedmiotów), a także improwizuje ją ruchem;
– w skupieniu słucha muzyki, w tym także muzyki poważnej.

Wychowanie przez sztukę – różne formy plastyczne.

Dziecko kończące przedszkole i rozpoczynające naukę w szkole podstawowej:
– przejawia, w miarę swoich możliwości, zainteresowanie wybranymi zabytkami i dziełami sztuki oraz tradycjami i obrzędami ludowymi ze swojego regionu;
– umie wypowiadać się w różnych technikach plastycznych i przy użyciu elementarnych środków wyrazu (takich jak kształt i barwa) w postaci prostych kompozycji i form konstrukcyjnych;
– wykazuje zainteresowanie malarstwem, rzeźbą i architekturą (także architekturą zieleni i architekturą wnętrz)”^[20].

Do realizacji wyżej wymienionych treści niezbędne jest odpowiednio przygotowane otoczenie (estetyczne, ładnie urządzone i funkcjonalnie zorganizowane). Leżańska pisze, że we wnętrzu przedszkola „wszystko powinno mieć jakiś cel, swoje przeznaczenie, powinno mieć określony styl”^[21]. Spotkanie ze sztuką dzieci w wieku przedszkolnym odbywa się w wieloraki sposób, poprzez organizowanie różnorodnych sytuacji edukacyjnych.