Edukacja kulturalna dzieci na kolejnych etapach rozwoju

Dzieci poznają dzieła literackie m.in. słuchając czytanych przez nauczycieli utworów, uczestnicząc w wycieczkach do teatrów, spotkaniach z autorami książek dla dzieci, przygotowując inscenizacje i przedstawienia w przedszkolu.

Kontakt z dziełami sztuk plastycznych odbywa się poprzez uczestnictwo w wystawach i wernisażach, odwiedzinach muzeów, oglądanie reprodukcji wybranych dzieł sztuki.

Najbardziej pożądanym i wartościowym sposobem odbioru dzieł muzycznych przez małe dzieci jest bezpośredni kontakt z muzyką i jej wykonawcami. Chociaż często nauczyciele przedszkola w praktyce pedagogicznej wykorzystują nagrania utworów, to nie mogą być one jedynym źródłem poznania przez dzieci dzieł muzycznych. Nawet najlepsza reprodukcja czy najwyższej jakości nagranie utworu muzycznego nie zastąpi dziecku bezpośredniego kontaktu ze sztuką. Dotyczy to dzieci zarówno w wieku przedszkolnym, jak i wczesnoszkolnym. Stąd zadanie stojące przed nauczycielami wychowania przedszkolnego i edukacji wczesnoszkolnej, aby dołożyć wszelkich starań w celu jak najczęstszego, pełniejszego i przede wszystkim bezpośredniego kontaktu ze sztuką.

Edukacja kulturalna kontynuowana jest na kolejnych etapach nauki dziecka. W młodszym wieku szkolnym jej specyfika wyraża się w przygotowaniu dziecka do odbioru dzieł sztuki, wyrabianiu wrażliwości estetycznej oraz rozbudzaniu twórczej aktywności dziecka. Należy zadbać o wychowanie dzieci w kulturze i dla kultury. Wśród treści programowych przewidzianych dla dzieci klas I–III są takie, których realizacja może wspierać rozwój kulturalny dziecka. Nie są tu wymienione wszystkie treści, a jedynie te, których realizacja w sposób szczególny zapewnia dziecku kontakt ze sztuką, jej twórcami i dziełami.

Uczeń kończący klasę I w zakresie umiejętności wypowiadania się w małych formach teatralnych:

– „uczestniczy w zabawie teatralnej, ilustruje mimiką, gestem, ruchem zachowania bohatera literackiego lub wymyślonego,
– rozumie umowne znaczenie rekwizytu i umie posłużyć się nim w odgrywanej scence”^[22].

W zakresie wychowania do odbioru i tworzenia muzyki uczeń kończący klasę I:

– „powtarza prostą melodię; śpiewa piosenki z repertuaru dziecięcego, wykonuje śpiewanki i rymowanki;
– odtwarza proste rytmy głosem i na instrumentach perkusyjnych; wyraża nastrój i charakter muzyki pląsając i tańcząc (reaguje na zmianę tempa i dynamiki);
– świadomie i aktywnie słucha muzyki, potem wyraża swe doznania werbalnie i niewerbalnie;
– kulturalnie zachowuje się na koncercie oraz w trakcie śpiewania hymnu narodowego”^[23].

W zakresie edukacji plastycznej uczeń kończący klasę I:

– „wypowiada się w wybranych technikach plastycznych na płaszczyźnie i w przestrzeni; posługuje się takimi środkami wyrazu plastycznego jak: kształt, barwa, faktura;
– ilustruje sceny i sytuacje (realne i fantastyczne) inspirowane wyobraźnią, baśnią, opowiadaniem, muzyką; korzysta z narzędzi multimedialnych;
– rozpoznaje wybrane dziedziny sztuki: architekturę (także architekturę zieleni), malarstwo, rzeźbę, grafikę; wypowiada się na ich temat”^[24].

Realizacja wyżej wymienionych celów i treści pozwala przygotować uczniów kończących klasę pierwszą do:
– odbioru sztuki przez aktywne słuchanie utworów muzycznych, oglądanie dzieł malarskich, rozpoznawanie dziedzin sztuki;
– rozwoju smaku estetycznego i wrażliwości estetycznej przez wyrażanie nastroju utworów muzycznych, plastycznych i literackich; odpowiedniego zachowania się w miejscach kultury, takich jak muzeum, teatr, filharmonia;
– rozwijania aktywności twórczej dziecka.

Cechy te są pogłębiane w klasie II i III.

Uczeń kończący klasę III w zakresie edukacji polonistycznej:
– „przejawia wrażliwość estetyczną, rozszerza zasób słownictwa poprzez kontakt z dziełami literackimi,
– ma potrzebę kontaktu z literaturą i sztuką dla dzieci, czyta wybrane przez siebie i wskazane przez nauczyciela książki, wypowiada się na ich temat”^[25].

W ramach edukacji muzycznej uczeń kończący klasę III:

„W zakresie odbioru muzyki:

a) zna i stosuje następujące rodzaje aktywności muzycznej:
– śpiewa w zespole piosenki ze słuchu,
– gra na instrumentach perkusyjnych (proste rytmy i wzory rytmiczne) oraz melodycznych (proste melodie i akompaniamenty),
– tańczy podstawowe kroki i figury krakowiaka, polki oraz innego, prostego tańca ludowego”^[26];

b) „rozróżnia podstawowe elementy muzyki (melodia, rytm, wysokość dźwięku, akompaniament, tempo, dynamika) i znaki notacji muzycznej (wyraża ruchowo czas trwania wartości rytmicznych, nut i pauz),
c) aktywnie słucha muzyki i określa jej cechy”^[27].

„W zakresie tworzenia muzyki:

a) tworzy proste ilustracje dźwiękowe do tekstów i obrazów oraz improwizacje ruchowe do muzyki,
b) improwizuje głosem i na instrumentach według ustalonych zasad,
c) wykonuje proste utwory, interpretuje je zgodnie z ich rodzajem i funkcją”^[28].

Uczeń poznaje elementy teorii muzyki, dzięki której staje się bardziej świadomym odbiorcą tej dziedziny sztuki, podejmuje próby improwizacji oraz twórczości muzycznej.