Che Guevara – ciemna strona mitu

Mityczne postaci świecą magicznym światłem. Lecz, tak jak księżyc, zazwyczaj mają nie tylko jasną, ale także ciemną stronę, skrywającą ich mroczne tajemnice. W zasięgu mitu znalazł się kubański rewolucjonista Che Guevara, który, mimo krótkiego życia, wywarł piętno na wielu pokoleniach młodzieży na świecie, czego apogeum była pośmiertna chwała w dniach rewolucji 1968 r. Do dzisiaj jest dla wielu młodych ludzi idolem, jego podobizny znajdują się na T-shirtach, a w księgarniach wielu miast europejskich nie brak licznych jego książek i biografii. Pojawili się też nowi potężni sponsorzy legendy Che, m.in. prezydent Wenezueli, Hugo Chavez.

Che Guevara miał także inną, mniej sympatyczną twarz. Na Kubie zapisał się w ludzkiej pamięci udziałem w licznych zbrodniach i prześladowaniach przeciwników politycznych przez reżim Fidela Castro.
Tak ambiwalentne karty w jego życiorysie zmuszają do postawienia wielu pytań. Kim naprawdę był Che Guevara? Dlaczego doszło do jego tragicznej śmierci w ostępach Boliwii? Co zadecydowało, że stał się ikoną młodzieżowej rewolucji 1968 r. na Zachodzie? Czy zasłużył na swoją legendę?

Idealista i lewicowiec

Czasy dzieciństwa i młodości nie zapowiadały późniejszych rewolucyjnych losów Che Guevary, wykształconego (skończył medycynę na Uniwersytecie w Buenos Aires) potomka arystokratycznego rodu argentyńskiego, o ugruntowanej pozycji społecznej. W jego życiorysie nie brakowało jednak elementów wskazujących na późniejsze zerwanie z przeszłością i rozpoczęcie nowego życia. Wyrazem niepohamowanej skłonności do ucieczek była sławna podróż motocyklowa przez pięć krajów Ameryki Południowej (nota bene motocykl zepsuł się na początku wyprawy). Coraz wyraźniej zaczęła ujawniać się też jego nienawiść do zachodniej cywilizacji i fascynacja rodzimą kulturą i tradycją. Piętnował też niesprawiedliwość i wysuwał coraz gwałtowniejsze oskarżenia wobec rządzących.

Po otrzymaniu dyplomu w lipcu 1953 r. Guevara wyjechał ponownie, jak się okazało na zawsze, z Argentyny. Tym razem droga wiodła przez Boliwię do Gwatemali i Meksyku. W Gwatemali zetknął się z reformami przeprowadzonymi przez nowe rewolucyjne władze, a jego opinie przyciągały uwagę antydemokratyzmem, krytykował m.in. przyznanie przeciwnikom politycznym zbyt wielu wolności, zwłaszcza wolności prasy. Gdy reformatorski rząd prezydenta Arbeneza nawiązał kontakty z państwami socjalistycznymi, nastąpiła reakcja sfer wojskowych i zamach stanu poparty przez USA. Reakcją Che na te wydarzenia był coraz większy antymerykanizm i antyimperializm. Przejeżdżając przez Kostarykę i widząc plantacje należące do firmy amerykańskiej, zapisał: Miałem okazję podróżować przez dominium United Fruit Company, potwierdzając jeszcze raz straszliwą naturę tych kapitalistycznych ośmiornic. Przysięgałem przed obrazem naszego starego, nieodżałowanego towarzysza Stalina [który zmarł pięć miesięcy wcześniej – J.G.], że nie spocznę, dopóki nie ujrzę śmierci tych kapitalistycznych ośmiornic.