Wojna i sumienie

Kiedyś mawiano, że „wojna to kontynuacja polityki, tylko innymi metodami". Teraz miało być inaczej. W krajach, których żołnierze zaprowadzają pokój w różnych częściach świata, ukształtował się pogląd, że „wojna to kontynuacja moralności, tylko innymi metodami". Wydarzenia w afgańskiej wiosce mogą nim jednak zachwiać. Przynajmniej w Polsce.

Z osądem tego, co zdarzyło się 16 sierpnia 2007 r. w Nangar Khel, wypada wstrzymać się do wyroku sądu. On musi odpowiedzieć na pytanie, czy siedmiu polskich żołnierzy popełniło zbrodnię wojenną: czy dokonali pacyfikacji wioski – jak np. Wehrmacht w okupowanej Polsce – czy może był to ludzki błąd lub splot nieszczęśliwych okoliczności?

Zanim sąd wyda wyrok, można jednak pytać o sumienie. W końcu istota sumienia przejawia się również w taki sposób, że wyznacza ono granice. Nie chodzi o sumienie tych żołnierzy (to ich problem – z Bogiem i z samymi sobą), ale o sumienie publiczne. To państwo polskie posłało wojsko do Afganistanu, biorąc odpowiedzialność za jego działania, a społeczeństwo fakt ten zaakceptowało, powierzając w wyborach mandat tym, a nie innym politykom.

***

Gdy 18 lat temu upadł komunizm, Francis Fukuyama ogłosił koniec historii. Euforia okazała się przedwczesna, a w Europie najboleśniej doświadczyli tego mieszkańcy dawnej Jugosławii. Gdy 12 lat temu wojska państw zachodnich interweniowały w Bośni, a 8 lat temu w Kosowie, niektórzy ogłosili, że nadchodzi era globalnej polityki praw człowieka, w której łamanie tych praw, nie mówiąc o ludobójstwie, będzie zwalczane przez „militarny humanitaryzm".

Kosowo było kluczowym wydarzeniem dla tworzenia się nowej publicznej moralności w Europie – w mniejszym stopniu w Stanach Zjednoczonych (z punktu widzenia USA zawsze gdzieś na świecie toczy się wojna, w której zaangażowani są amerykańscy żołnierze; choćby na Półwyspie Koreańskim od 1950 r.). W Europie wydawało się, jakby moralność brała prymat nad Realpolitik. Choć wtedy, w 1999 r., niektórzy ostrzegali, że niebezpieczna byłaby sytuacja, w której „militarny humanizm", jaki zadecydował o interwencji w Kosowie, przestałby podlegać ograniczeniom i stał się źródłem nowej „epoki wypraw krzyżowych, tym razem prowadzonych w imię praw człowieka" (określenie socjologa Ulricha Becka).