Wspólnota solidarna. Analiza fenomenologiczna

We wspólnocie solidarnej silne oddziaływanie wartości przy zachowaniu wolności jednostki stanowi podstawę wzajemnych związków między ludźmi. Jednostki mogą mieć bezpośrednie relacje emocjonalne, ale częściej są powiązane tylko pośrednio przez udział we wspólnej przestrzeni duchowej tworzonej przez wartości wspólnotowe. Połączenie więzów subiektywnych i obiektywnych sprzyja stabilności wspólnoty (Hildebrand).

Podziały we wspólnocie solidarnej

Od strony duchowej wspólnota przypomina jądro otoczone łupiną. Jądro tworzy elita, która buduje ducha wspólnoty i przez swoje zaangażowanie udziela jej swojej siły duchowej. Pozostałą część wspólnoty stanowią „konformiści”, którzy biernie przejmują wspólnotowe sposoby życia, i „outsiderzy”, którzy korzystają z zasobów materialnych i duchowych wspólnoty, lecz nie czują się za nią odpowiedzialni. Od siły i zaangażowania elity zależy spójność wspólnoty, a zatem stopień wciągnięcia do życia wspólnoty jednostek biernych i buntowniczych.

Jak wyjaśnić istnienie elit, skoro we wspólnocie solidarnej osoby mają identyczną godność? Wydaje się, że hierarchia wynika z istnienia wzorców wspólnotowych. Co prawda Scheler przyjmuje dość utopijne założenie, że we wspólnocie solidarnej wszystkie jednostki w pełni uczestniczą w życiu wspólnoty, ale bardziej realistycznie myśli Stein, która przyjmuje podział na centrum i peryferie, wedle stopnia uczestnictwa jednostek w życiu wspólnoty. W centrum każdej wspólnoty znajdują się osoby kształtujące życie wspólnoty przez kultywowanie, rozwijanie, a nawet wprowadzenie nowych wzorów. Zatem również we wspólnocie solidarnej tworzą się elity. Racją istnienia elity jest ochrona wartości, które konstytuują wspólnotę. Wzory osobowe i przywódcy pozwalają przyswajać i na nowo ukonkretniać wartości wspólnotowe, dzięki czemu wspólnota może się rozwijać. Charyzma przywódców nie wynika jedynie z magnetyzmu osobowości, lecz także z posiadania wartości szczególnie cenionych przez wspólnotę.

Każda wspólnota ma swoją wielkość i miarę zależną od wartości, jakie realizuje. Zajmuje przez to określone miejsce w rzeczywistości duchowej. Przywódcy mają za zadanie chronić to miejsce. Jeżeli nie potrafią realizować wartości albo wprowadzają fałszywe wzory, przestają być przywódcami i zamieniają się w zwodzicieli. Zwodziciela najłatwiej poznać po tym, że radykalnie przemienia wartości wspólnoty, nie licząc się z tradycją, albo nie respektuje naturalnych ograniczeń własnej wspólnoty, np. gwałcąc normy wspólnoty ludzkości lub ograniczając wolność i autonomię osób.

Upadki wspólnoty solidarnej

Stajemy przed kolejnym dylematem. Społeczności oparte na wartościach „materialnych” nie są solidarne, a wspólnota solidarna, ufundowana na wartościach „wysokich”, stawia ludziom ogromne wymagania i wydaje się zapominać o zwykłych, codziennych ludzkich sprawach.

Czy zatem członek wspólnoty solidarnej powinien być aniołem pozbawionym przyziemnych potrzeb? Niektórzy twierdzą, że solidarność obejmuje tylko więzi duchowe, pozostawiając sprawy materialne w rękach polityków i ekonomistów. Jednak teoria wspólnoty solidarnej odrzuca takie wyjaśnienie, stanowczo przyjmując, że solidarność obejmuje całość spraw ludzkich. Wiadomo, iż różne sfery naszego życia mają swoje specyficzne prawa, ale nie są „nieprzepuszczalne”, bo w każdej działa cały człowiek, którego nie da się zredukować do pełnionej funkcji.