Wspólnota solidarna. Analiza fenomenologiczna

Świadomość wspólnotowa. Stein sądzi, że może istnieć wspólnotowy strumień świadomości ufundowany na indywidualnych świadomościach. Jeszcze dalej posuwa się Scheler, który przekonywająco argumentuje, iż w strumieniu świadomości osoby mogą pojawiać się nie tylko jej przeżycia własne, ale również przeżycia pochodzące od innych. Uważa za przesąd twierdzenie, że nie można samemu przeżywać cudzych przeżyć.

Wiemy, że istnieją różne typy społeczności. Fenomenologowie opisują te społeczności zazwyczaj z perspektywy jednostek. Zdają sobie jednak sprawę, iż życie we wspólnotach nie da się zredukować do zbioru bezpośrednich relacji jednostkowych, bo w większości społeczeństw nie wszyscy ludzie znają się nawzajem. Ludzie mogą żyć po prostu obok siebie (krąg życiowy) albo budują społeczeństwo, w którym dominują relacje typu przedmiotowego.

Wspólne wartości. Do wytworzenia wspólnoty potrzebne jest coś więcej niż życie obok siebie (krąg życiowy) albo instrumentalne relacje z innymi ludźmi w społeczeństwie. Trzeba prowadzić wspólne życie z ludźmi, które zdaniem fenomenologów wymaga „zadomowienia” (inkorporacji) we wspólnej sferze wartości. Wspólne życie pojawia się wtedy, gdy ludzie znajdują się w przestrzeni wspólnych wartości cementujących wspólnotę i nadających sens przeżyciom i działaniom jednostek. Jest wiele typów wartości i odpowiednio wiele sposobów prowadzenia wspólnego życia. Można łączyć się w stowarzyszenia i rozwijać podobne zainteresowania. Jednak ważniejsze są wspólnoty, które zwykle powstają w sposób naturalny i ogarniają całość osoby, a nie tylko pewien wymiar jej istnienia. Do takich wspólnot należą również wspólnoty solidarne.

Wzory i przywódcy. Tu pojawia się problem. Dla fenomenologów wartości mają istnienie obiektywne i trwałość w czasie. Zatem nie wiemy, co sprawia, że akurat „tu i teraz” pewne wartości stają się spoiwem ludzkiej wspólnoty. Scheler rozwiązuje ten problem, wskazując, że wartości mogą być ważne dla wspólnoty dopiero wtedy, kiedy zostają wcielone w konkretne wzory. Każda wspólnota wytwarza wzory – zwykle ucieleśnione w konkretnych osobach: istniejących, przeszłych, a nawet fikcyjnych, które ukonkretniają wartości wspólnoty i wpływają na działanie i wyobraźnię jednostek.

Wzór wspólnotowy zwykle nie jest przywódcą politycznym, bo wpływa na całego ducha, a nie tylko na wolę i postępowanie jednostki. Według Schelera każdej sferze wartości odpowiada pewien model wzorca: święty, mędrzec, bohater itd. Wspólnoty przyswajają i ukonkretniają wybrany model, który będzie decydował o tym, jakie wartości będą żywe i aktualne we wspólnocie. Bez wcielania i twórczego przetwarzania wzorców wspólnota kostnieje albo rozpada się i zanika.

Wzajemne działanie jednostki i wspólnoty. Jednostka i wspólnota wpływają na siebie nawzajem. Jednostki rozwijają wspólnotę przez kształtowanie i przyswajanie wzorów. Natomiast wspólnota tworzy przestrzeń duchową, która pozwala jednostkom zrozumieć sens ich działań i przeżyć. Im mocniejsza wspólnota, tym bardziej zanurzone w niej jednostki skłaniają się do widzenia świata i własnego losu z perspektywy wspólnoty. Jednostki potrafią dokonywać czynów solidarnych i mocno współodczuwać z innymi ludźmi. Jednak chwilowa solidarność zwykle nie tworzy trwałych więzi, bo uczucia i postawy jednostek często się zmieniają. Więzi duchowe we wspólnocie solidarnej są względnie niezależne, a przez to trwalsze od postaw i emocji jednostek. Co prawda jednostki budują specyficzny charakter wspólnoty, ale nie w sposób bezpośredni. Charakter wspólnoty wcale nie jest zestawieniem typowych właściwości członków wspólnoty. Większy wpływ na ten charakter mają jednostki nietypowe – przywódcy, a nawet ci, którzy znajdują się na marginesie wspólnoty.