Męskość, ojcostwo – kryzys i wyzwanie

Jednym z trendów kulturowych minionego stulecia był i nadal jest kryzys męskości i związany z nim kryzys ojcostwa. Wprawdzie nie poświęcono mu tak wiele uwagi, jak kryzysowi kobiecości i macierzyństwa (m.in. dlatego, iż nie wykreował on ruchu społecznego analogicznego do feminizmu), lecz jego konsekwencje są równie rozległe i złożone. Ze względu na komplementarność płci oba te kryzysy są ze sobą ściśle związane.

Męskość – czym jest?

Męskość jest kategorią, która odróżnia sposób istnienia „człowieka męskiego” od „człowieka żeńskiego”. Człowiek nie istnieje poza kategorią płci, jest zawsze płciowo określony i zróżnicowany, stąd niezależnie od rodzaju zróżnicowania płciowego, przysługuje mu ta sama osobowa godność i prawa ludzkie. Odmienność płci i wynikające z niej różnice fizyczne, biologiczne, psychiczne, społeczne i duchowe nie zaprzeczają równości płci. Dzięki temu, że kobieta i mężczyzna są sobie równi, a jednak różni, możliwa jest komplementarność i całe bogactwo wzajemności płci. Męskość jest więc pojęciem relacyjnym i wskazuje na komplementarną względem niej kobiecość. Płciowe zróżnicowanie ma na celu wyprowadzenie człowieka z koncentracji na sobie, z izolacji i samotności, otwarcie na drugiego i dopełnienie się poprzez tworzenie „jedności dwojga” (na różnych płaszczyznach).

Płciowość różnicuje sposoby realizacji zadań życiowych i spełniania funkcji. W wypadku płci męskiej, zadania te wiążą się nie tylko z innymi, specyficznymi dla chłopca i mężczyzny, sposobami funkcjonowania w różnych rolach (np. jako syna, kolegi, ucznia, pracownika, emeryta, dziadka), ale też bardzo ściśle są powiązane z seksualnością, a tym samym znajdują wyraz w zadaniach związanych z rolą męża i ojca. Dojrzałość w zakresie męskości jest ściśle związana z integracją seksualną [1] , umiejętnością wiązania seksualności z miłością i odpowiedzialnością za drugiego człowieka (wzajemnie za siebie i tego, który może się począć).

Kształtowanie się męskości w rozwoju chłopca

Każde dziecko potrzebuje w rozwoju obecności dwojga rodziców, by mogło kształtować swoją męską lub kobiecą tożsamość, przygotowywać się do rodzicielstwa, właściwie wybrać w przyszłości współmałżonka i współrodzica swoich dzieci. Wychowanie do dojrzałej męskości i pełnienia męskich ról społecznych dokonuje się szczególnie w rodzinie pochodzenia i przebiega trzema torami: poprzez akceptację płci dziecka, umożliwienie mu identyfikacji z rodzicem tej samej płci oraz dostarczenie prawidłowych wzorców kobiecości i męskości oraz współżycia kobiet i mężczyzn.

Akceptacja przez rodziców płci dziecka wyraża się już bardzo wcześnie w braku zdecydowanej preferencji co do płci mającego się urodzić dziecka. Uczuciowe otwarcie na przyjęcie każdego dziecka, niezależnie od jego płci, chroni rodziców przed rozczarowaniem i chroni dziecko przed negatywnymi konsekwencjami emocjonalnego rozgoryczenia i stopniowej adaptacji do osoby dziecka, którego płeć nie była oczekiwana. Akceptacja płci dziecka wyraża się po urodzeniu w sposobie jego ubioru (rodzaj ubranek, ich kolor i styl), w doborze zabawek i zabaw (np. u chłopców – zabawy ruchowe, jak, np. z piłką, zabawy konstrukcyjne, zabawy wymagające tężyzny i dzielności, np. siłowanie, wspinanie), w akceptacji sposobów zachowań (np. u chłopców – kieszenie pełne „rupieci”, niemazgajenie się).

Oddziaływania wychowawcze umożliwiające chłopcu identyfikację z własną płcią i przyjęcie męskich wzorców zachowań są bardzo złożone. Optymalnym środowiskiem jest rodzina, która dostarcza chłopcu dwóch typów ról płciowych: męskiej i żeńskiej (rodzina pełna) oraz czterech modeli osobowych: matki, ojca, brata, siostry. Proces kształtowania się identyfikacji płci męskiej przebiega dzięki obserwacji i uczestniczeniu w złożonych relacjach, np. relacji rodziców do siebie samych jako osób o określonej płci, relacji między małżonkami, relacji każdego z rodziców do dzieci i dzieci do rodziców oraz dzieci między sobą. Dzięki tym relacjom chłopiec uczy się, co jest specyficzne dla męskości, a co dla kobiecości i stopniowo przyjmuje te, które są charakterystyczne dla jego płci. Obecność ojca w rozwoju chłopca jest warunkiem koniecznym chociaż niewystarczającym do uformowania prawidłowej tożsamości płciowej. Poprzez naśladownictwo ojca oraz identyfikację z nim („jestem do niego podobny”, „imponuje mi”, „inni go poważają”) chłopak chce być jak ojciec, przyjmuje cechy ojca (a więc męskie), jego system wartości i norm, nabywa psychicznych komponentów płci męskiej. Poprzez identyfikację z ojcem syn odseparowuje się psychicznie od matki i uczy się od ojca, co to znaczy być mężczyzną, mężem i ojcem, synem swoich rodziców, kolegą, pracownikiem, jak rozpoznać powołanie życiowe, jaki jest sens i cele w życiu, jak wchodzić w relacje z kobietami [2].