Czy mnie jeszcze kochasz?

Zmienia się ciało nastolatka, a umysł?

Zyskuje nowe zdolności poznawcze, głównie umiejętność abstrakcyjnego myślenia. Nastolatek odkrywa, że może oderwać się od rzeczywistości, tworzyć pewne hipotezy i wyciągać z nich logiczne wnioski. Dziecko siedmio- czy ośmioletnie, nawet jeśli myśli logicznie, potrzebuje do tego konkretnego materiału. Myśli albo o konkretnych zdarzeniach, w których uczestniczyło, albo o konkretnych przedmiotach, odkrywając między nimi pewne związki. Natomiast u nastolatka pojawia się możliwość uogólnienia, abstrahowania, refleksji nad tym, co dotychczasowe wydarzenia mówią o nim samym, jakie ma umiejętności, zdolności. Piątka z matematyki nie jest tylko nagrodą za naukę, ale powodem do tego, by zastanowić się, czy jest się dobrym w przedmiotach ścisłych. A dobry kontakt z ludźmi wywołuje refleksję, czy nie warto wybrać studiów, które pomogą tę umiejętność wykorzystać. Wcześniej kilkuletni chłopiec zapytany na rodzinnym spotkaniu, kim chce być, odpowiadał np., że strażakiem, bo był zafascynowany wozem strażackim. Opierał się na konkretnym przedmiocie, który widział, nie umiał spekulować, co by było, gdyby... Natomiast młody człowiek jest już w stanie wyobrazić sobie różne konsekwencje swojego wyboru.

Zmiany fizyczne, kryzys tożsamości, nowe umiejętności poznawcze. Czy jeszcze coś ważnego dzieje się w życiu nastolatka?

Myślę, że warto zwrócić uwagę na proces budowania światopoglądu. Profesor Stefan Szu-man, założyciel Katedry Psychologii Wychowawczej na Uniwersytecie Jagiellońskim, już w latach 30. ubiegłego wieku wskazał, że światopogląd młodzieży wiąże się z tzw. idealizmem młodzieńczym, czyli potrzebą czynienia dobra. Nastolatek, zafascynowany możliwością tworzenia najbardziej wysublimowanych koncepcji i świata, tworzy pewien ideał rzeczywistości, a gdy odkrywa niezgodność między nim a tym co realne, to odrzuca rzeczywistość. Buntuje się przeciwko niej, krytykuje, próbuje zmienić „na swoją modłę". Z upływem czasu, kiedy wchodzi w różne relacje społeczne i podejmuje odpowiedzialność za swoje działania, ten idealizm ulega modyfikacji a młody człowiek powoli przystosowuje ideały do otoczenia, tak aby mogły zostać zrealizowane. Gdyby jednak nie ten idealizm, to nie byłoby zmiany, postępu czy rozwoju kultury.

Inną charakterystyczną cechą tego okresu jest skłonność do podejmowania ryzykownych zachowań...

Z czego ta skłonność wynika?

Dla młodego człowieka, który przeżywa zamęt tożsamościowy, silne wrażenia są swoistym wołaniem do siebie i świata: „Oto istnieję!". Wynika to też z tzw. egocentryzmu młodzieńczego, który w tym przypadku ujawnia się w postaci silnego przekonania młodego człowieka, że jest niezniszczalny, oraz w  irracjonalnej wierze w swoje możliwości.

Mówimy głównie o problemach, a jakie są atuty tego okresu?

Nie jest dobrze patrzeć na okres dorastania wyłącznie przez pryzmat problemów. Rozpowszechniło się, także dzięki mediom, przekonanie, że dorastanie jest nieustającą walką między rodzicami a dziećmi. To wyobrażenie jest tak silne, że rodzice, których dzieci się nie buntują, odczuwają niepokój. Boją się, że coś jest z nimi nie w porządku.

Rodzice nie powinni podchodzić do okresu dojrzewania z obawą przed tym, co ich czeka. Dorastanie to czas otwierania się przed młodym człowiekiem zupełnie nowych możliwości w różnych sferach jego aktywności: poznawczej, społecznej i emocjonalnej. Przecież jak się ma „naście" lat, to przeżywa się pierwsze miłości i nawiązuje się, trwające czasem całe życie, przyjaźnie. Gdy rodzice, wspólnie z nastolatkiem, odkrywają ten nowy świat możliwości, mają okazję poznania nie tylko nowego swojego dorastającego dziecka, ale i zdobycia wiedzy o sobie. Mają niepowtarzalną szansę rozwijania się razem ze swoim dzieckiem.

Są jakieś kluczowe momenty, na które rodzice szczególnie powinni zwrócić uwagę w okresie dorastania swojego dziecka?

Jeśli rodzice są otwarci na dziecko, to już wcześniej odbierają od niego sygnały świadczące o jego dążeniu do samodzielności, a jeśli tej samodzielności u dziecka nie zobaczą, to powinni umiejętnie ją stymulować. Ważne jest również, aby wychwycić moment, w którym dorastające dziecko próbuje jakiś fragment świata mieć tylko dla siebie. Trzeba mu na to pozwolić - być z nim i rozmawiać, ale nie wchodzić w jego życie z butami. Dziecko ma prawo do intymności. Umiejętność zaakceptowania samodzielności dziecka, dawania mu coraz większych możliwości decydowania, jest też przejawem rozwoju jego rodziców.