Społeczny wymiar wychowania chrześcijańskiego w nauczaniu Kościoła Katolickiego

Drugim czynnikiem chrześcijańskiego wychowania jest wymiar ontologiczny i teologiczny, określający jego chrześcijańską specyfikę^[7].

Stefan Kunowski zauważa, że wychowanie chrześcijańskie jest jednym z wielkich systemów wychowawczych obok liberalnego i dawniej socjalistycznego. Ma ono swoje podstawowe założenia i „ideologię wychowawczą”, tzn. zespół idei kierowniczych. Założenia systemu chrześcijańskiego, czyli podstawę światopoglądową tworzą religia chrześcijańska oraz filozofia arystotelesowsko - tomistyczna. Natomiast w „ideologii wychowawczej”, Kunowski wyróżnił cztery zasadnicze kierunki: chrystocentryzm - związany z liturgią i maryjnością; moralizm - wynikający z przykazań Chrystusa; humanizm chrześcijański - realizujący się w miłości Boga i bliźniego, oraz personalizm chrześcijański - wynikający z dogmatu o stworzeniu i odkupieniu człowieka^[8].

Mając na uwadze podstawy i założenia wychowania chrześcijańskiego, oraz ponad dwutysięczna praktykę, można z pewnością stwierdzić, że bezzasadne jest mówienie o wychowaniu chrześcijanskim jako „indoktrynacji”, czy też „ideologizowaniu”, gdyż jest ono wychowaniem do uniwersalizmu^[9].

Wychowanie chrześcijańskie mimo wspólnego źródła i podstawowych założeń ma wiele kierunków i nurtów. Zdaniem G. Groppo, wychowanie chrześcijańskie jest pojęciem potocznym, używanym do określenia wychowania prowadzonego w obrębie wspólnot chrześcijańskich. Analizowane bardziej szczegółowo, przejawia ono szeroką gamę znaczeń, w zależności od założeń natury teologicznej czy filozoficznej^[10]. Fakt ten związany jest z powstawaniem w ciągu wieków i istnieniem wielu Kościołów i wspólnot chrześcijańskich^[11].

Dlatego w dalszej części naszej refleksji skupimy się na rozumieniu wychowania chrześcijańskiego w nauczaniu Kościoła katolickiego.

Doktryna wychowawcza Kościoła katolickiego a wychowanie chrześcijańskie

Teoria i praktyka wychowawcza Kościoła katolickiego w ciągu 20 wieków sprawiła, że dziś można śmiało mówić za S. Kunowskim o „doktrynie wychowawczej Kościoła”, będącej zarazem „podstawą tradycji wychowania europejskiego w ogóle”^[12].

Zagadnienie wychowania chrześcijańskiego w nauczaniu Kościoła ma już bogatą literaturę^[13]. Kościelny program wychowania posiada długą historię, chociaż w dokumentach urzędowych nie został dokładnie sformułowany przed pontyfikatem Piusa XI (1922-1939). Traktowano go w Kościele jako jeden z elementów etyki społecznej realizowanej w działalności duszpasterskiej. Często etyka katolicka była nazywana przez autorów etyką wychowawczą^[14].

W doktrynie wychowawczej Kościoła w ciągu wieków ulegało zmianie rozumienie samego pojęcia „wychowanie”^[15]. Ewoluowały również cele wychowania, oraz sposoby ich realizacji. Zmianie ulegało także rozumienie podmiotów wychowania w procesie wychowania^[16].

Treści naczelnego celu wychowania, jak i sam ideał wychowania były uzależnione zawsze od potrzeb danej społeczności stanowiącej środowisko życiowe konkretnych ludzi. Tak więc wraz z przeobrażeniami społeczno - politycznymi i kulturalnymi świata, zmieniał się naczelny cel wychowania, co też zauważalne jest w nauczaniu Magisterium Kościoła.

Ideał wychowania stawiany przez Kościół w różnych okresach chrześcijaństwa, ulegał zmianie. W pierwszych wiekach, dotyczył szczególnie miłości Boga i ludzi, nakazując dzielić się z innymi majątkiem doczesnym. W wiekach średnich celem wychowania chrześcijańskiego było życia ascetyczne. W epoce Odrodzenia ideałem wychowania był święty, który nie gardził światem, lecz szukał w nim sensu nadprzyrodzonego. Ostatnie dwa wieki XIX i XX, przyniosły obok wielkich zmian społecznych, politycznych i kulturowych również wielkie zmiany w pedagogice^[17].

Od początku XIX wieku aż do Soboru Watykańskiego II w wypowiedziach kolejnych papieży, naczelnym celem wychowania było „urobienie: «dobrego chrześcijanina» i uczciwego obywatela”^[18]. Ten ostatni w nauczaniu papieży, miał troszczyć się o dobrobyt państwa (Leon XIII), być użytecznym dla życia gospodarczego (Pius XI) oraz zabiegać nie tylko o dobro swojego kraju, lecz także o dobro całej rodziny ludzkiej, w duchu solidarności z innymi (Pius XII).

Począwszy od Leona XIII, kolejni papieże dostrzegali i postulowali w swoim nauczaniu konieczność uwzględniania w chrześcijańskim wychowaniu płaszczyzny społecznej^[19]. Bowiem wymiar społeczny osoby ludzkiej domaga się społecznej płaszczyzny wychowania^[20].