Społeczny wymiar wychowania chrześcijańskiego w nauczaniu Kościoła Katolickiego

Przedpoborowa myśl pedagogiczna Kościoła katolickiego

Ważnym i reprezentatywnym dokumentem dla kościelnej myśli pedagogicznej tego okresu, była encyklika Piusa XI O chrześcijańskim wychowaniu młodzieży(1929),będącą zarazem pierwszą wypowiedzią Kościoła w formie encykliki, poświeconą w całości zagadnieniu wychowania chrześcijańskiego^[21]. Dokument ten był zarazem syntezą przedpoborowej myśli pedagogicznej Kościoła.

Pius XI w łączności z myślą pedagogiczną wcześniejszych papieży, podkreślił w encyklice, że wychowanie to „urabianie” wychowanka na „dobrego chrześcijanina” i „uczciwego obywatela”, przy czym ten ostatni staje się takim w konsekwencji bycia dobrym chrześcijaninem^[22]. Tylko jako dobry chrześcijanin mógł być użytecznym i uczciwym obywatelem. Rozwijając, udoskonalając i harmonizując swoje przyrodzone talenty z życiem nadprzyrodzonym mógł ubogacać swe życie naturalne na płaszczyźnie duchowo - wiecznej oraz doczesno - materialnej^[23].

Papież potwierdzając prawdziwość tych twierdzeń, odwoływał się do faktów historycznych, wskazując na przykłady świętych, którzy osiągnęli w pełni cel chrześcijańskiego wychowania, będąc dobrymi chrześcijanami i zarazem uczciwymi i oddanymi obywatelami^[24].

Pius XII i Jan XXIII przewodząc Kościołowi po II wojnie światowej, w licznych swoich wypowiedziach i dokumentach zwracali uwagę na konieczność uwzględniania w chrześcijańskim wychowaniu płaszczyzny społecznej, co w praktyce codziennego życia przekładać się miało na apostolskie zaangażowanie. II wojna światowa oraz doświadczenie zbrodniczego totalitaryzmu faszystowskiego sprawiły m.in., że papieże w swoim nauczaniu, akcentowali często potrzebę wychowania społecznego i zaangażowania się chrześcijan w budowanie pokoju i solidarności na świecie^[25].

Wydaje się analizując wypowiedzi Kościoła na temat wychowania z okresu od XIX w. do pierwszej polowy XX w., że „dobremu chrześcijaninowi” i „uczciwemu obywatelowi”, jako głównym celom wychowania chrześcijańskiego, Magisterium Kościoła wyznaczało coraz to nową postawę względem otaczającej go rzeczywistości. Z człowieka pobożnego ale ograniczonego w swoim działaniu społeczno - politycznym, miał stawać się apostołem Chrystusa spełniającym swe chrześcijańskie posłannictwo wobec każdego człowieka i na wszystkich płaszczyznach życia.

Końcowy etap rozwojumyśli pedagogicznej Kościoła w płaszczyźnie społecznej, otworzył przed „dobrym chrześcijaninem” i „uczciwym obywatelem” możliwość pełnego zaangażowania się w chrześcijańską przemianę świata, przy pełnym poszanowaniu prawa każdego człowieka do wolności myśli i przekonań. To dążenie wyraźnie widoczne jest w nauczaniu Vaticanum II oraz w późniejszejmyśli wychowawczej Kościoła, aż do naszych czasów^[26].

Soborowa nauka o wychowaniu chrześcijańskim

Odnowa Kościoła zapoczątkowana przez Sobór Watykański II, widoczna jest w jego szesnastu dokumentach tworzących korpus doktryny i zasad inspirujących jego odnowę. Jak zauważają badacze, odnowa w sposób szczególny objęła swym zasięgiem płaszczyznę wychowania, gdyż wszystkie dokumenty soborowe zmierzające do przebudowania świata według inspiracji chrześcijańskiej, „naładowane są potencjałem wychowawczym”^[27].

Wśród tych dokumentów, na szczególną uwagę zasługuje w naszej analizie Deklaracja o wychowaniu chrześcijańskim, gdyż bezpośrednio porusza tematykę wychowania, stając się przez to najcenniejszym źródłem współczesnej, odnowionej nauki Kościoła o wychowaniu^[28].

Kościół w Deklaracji wyraził pragnienie i gotowość podjęcia dialogu interdyscyplinarnego z naukami psychologicznymi, pedagogicznymi i dydaktycznymi wraz z otwarciem się na problematykę społeczną, w celu „wspaniałomyślnej pracy w całej dziedzinie wychowawczej, aby należyte dobrodziejstwa wychowania i nauczania można było rozciągnąć na wszystkich ludzi całego świata” (nr 1).

Ojcowie Soborowi w deklaracji podają dwa określenia wychowania. Pierwsze z nich, dotyczy wychowania przysługującego wszystkim ludziom (chodzi o wychowanie naturalne)^[29]. Drugie zaś określenie wychowania chrześcijańskiego, będące wychowaniem nadnaturalnym, dotyczy tylko chrześcijan. Stanowi ono uzupełnienie i udoskonalenie naturalnego rozwoju osoby ludzkiej^[30].