Za FASadą

Decydujący wpływ na powstawanie tzw. objawów wtórnych ma środowisko rodzinne i szkolne, sposób zaspokajania potrzeb dziecka, metody wychowawcze. Jeśli dziecko pozbawione jest właściwej opieki i wsparcia ze strony rodziców i nauczycieli, a jest postrzegane jako leniwe, złośliwe i niezdarne, może reagować lękiem, wycofaniem lub złością i agresją. Inne objawy wtórne wynikające z niezrozumienia problemów dziecka to: niska samoocena, problemy z zachowaniem, kłamanie, uzależnienia, samookaleczenia, choroby psychiczne, wagary, problemy z prawem.

Jednym z największych problemów dzieci z FAS jest niemożność myślenia abstrakcyjnego, planowania, wyciągania wniosków, analizowania i przewidywania skutków działań.

Funkcjonowanie dziecka z FAS w szkole

1. Problemy z organizacją (dziecko z FAS wymaga kontroli: zapomina o książkach, przyborach, terminach, zmianach, o toalecie).

2. Słabe poczucie czasu (spóźnienia, problem z planowaniem czasu podczas klasówek).

3. Problem z myśleniem abstrakcyjnym („wyobraź sobie…”).

4. Płaskie rozumienie języka (problem z rozumieniem przenośni, metafor, żartów, ironii, ironiczna uwaga nauczyciela „ale Ty jesteś mądry…” zostanie zrozumiana jako pochwała).

5. Konfabulacja (opowiadanie historii niezwykłych, mieszanie rzeczywistości z fantazją, dziecko gubi granice między prawdą a fikcją).

6. Mówienie do siebie, głośne myślenie bez świadomości, że tak się dzieje.

7. Nieoczekiwane (gwałtowne) zmiany nastroju (rodzaj pożywienia ma wpływ na metabolizm: brak kontroli ilości i jakości spożywanego pożywienia).

8. Korzystanie z zasłyszanych (zapamiętanych) tekstów nie ma nic wspólnego z refleksją, daje wrażenie, że dziecko ma „coś” do powiedzenia.

9. Sprowokowane może odpowiedzieć (zachować się) nieprzewidywalnie, jest nieświadome konsekwencji.

10. Dziecko albo „przyjaźni się ze wszystkimi”, albo nie ma przyjaciół (nie nawiązuje trwałych związków rówieśniczych).

11. Dla akceptacji ze strony rówieśników jest skłonne podjąć działania ryzykowne (podatność na manipulację).

12. Uczy się zachowań poprzez naśladowanie.

Zasady postępowania z dzieckiem z FAS

1. Bądź w stałym kontakcie z rodzicami, oni znają swoje dziecko najlepiej,

2. Zapoznaj się z diagnozą, bo każde dziecko może mieć inne deficyty,

3. Sprecyzuj cele krótko− i długoterminowe, które chcesz osiągnąć,

4. Ustal jasne zasady współpracy z dzieckiem (kontrakt sformułuj jasno, w krótkich zdaniach) i konsekwentnie ich przestrzegaj. Jeśli jakieś punkty nie znajdują zastosowania w praktyce, zrezygnuj z nich (omawiając je wspólnie z dzieckiem),

5. Dowiedz się lub zaobserwuj, jakie dziecko ma pasje (chętniej będzie pracować na przykładach, które zna i lubi).

6. Przypominaj dziecku ustalone zasady.

7. Wydawaj jasne, krótkie polecenia bez przenośni, ironii, żartów – jedno, najwyżej dwa polecenia.

8. Otoczenie ucznia powinno być w miarę możliwości uporządkowane, aby ograniczyć nadmierną stymulację.

9. Pozwól dziecku używać wielu zmysłów, oprócz słuchania i widzenia niech dotyka, manipuluje, wącha (polisensoryczność pomocy).

10. Prowadź zajęcia według planu, unikaj niespodziewanych zmian, o każdej zmianie uprzedzaj dziecko wcześniej.

11. Nie dawaj dziecku zbyt dużego wyboru.

12. Bądź przygotowany na zmiany nastroju (czasem gwałtowne).

13. Powtarzaj, przypominaj, bądź cierpliwy, staraj się nie irytować.

14. Nie prowokuj – dziecko może być nieobliczalne („chyba mnie nie kopniesz”, bo kopnie).

15. Dziecko potrzebuje sukcesu – stwórz mu możliwość ich osiągania, doceniaj wysiłek, chwal za konkretne rzeczy.

16. Kontroluj i sprawdzaj.

17. Jeśli uwolnią się Twoje emocje (jesteś zdenerwowany), poczekaj, przestań działać i mówić! Kontynuuj, kiedy zaczniesz nad sobą panować (nie dawaj dziecku informacji, o tym jak może Cię sprowokować lub zranić! Może manipulować Twoimi emocjami).

Praca z takim dzieckiem to duże wyzwanie dla każdego pedagoga, ale może też być źródłem dużej satysfakcji.
 

BARBARA KACZMARSKA – familolog, terapeuta zajęciowy, instruktor programu edukacyjno−terapeutycznego „FAStryga“.

Przypisy:
1. http://www.niebieskalinia.pl/newsy.php?id=2705& w=1440 (dostęp: 12.07.2010)
2. http://linemed.pl/nhealth_guide/details/id,923 (dostęp: 16.07.2010)

Literatura:
Hryniewicz D., Specyfika pomocy psychologiczno−pedagogicznej dzieciom z FAS, Wyd. Parpamedia, Warszawa 2007.
Klecka M., Janas−Kozik M., Dziecko z FASD. Rozpoznania różnicowe i podstawy terapii. Wyd.Parpamedia, Warszawa 2009.
Liszcz K., Jestem nauczycielem dziecka z FAS. Wyd. Fundacja „Daj szansę”, Toruń 2008.