Za FASadą

Dzieci z FAS na ogół się nie wyróżniają, czasem zwraca uwagę ich nieco orientalna uroda, ale dopiero znajomość tematu sprawia, że je dostrzegamy. Na ogół są pogodne, empatyczne, spontaniczne i uprzejme, należą do grupy klasowych wesołków albo notorycznych „rozrabiaczy” i „przeszkadzaczy”. Większość z nich jest słaba z przedmiotów ścisłych, ale potrafią pięknie opowiadać, rysować lub mają inne talenty. Specjalnie nie odstają od reszty uczniów. Szkoda tylko, że niektóre są trochę leniwe i może gdyby rodzice poświęcali im więcej czasu, to miałyby lepsze osiągnięcia.

Co się kryje za tą fasadą? Jak naprawdę funkcjonują dzieci, które w okresie prenatalnym były narażone na działanie alkoholu? Z jakimi ograniczeniami muszą żyć, co czują, a czego nie mogą poczuć, co widzą, co słyszą i co rozumieją? Dzieci, które mają problemy wynikające z prenatalnej ekspozycji alkoholowej, czyli tzw. FAS, rzadko są zdiagnozowane lub mają już diagnozę błędną. Wiele z nich zostało zakwalifikowanych do grupy dzieci z ADHD, dzieci z upośledzeniem umysłowym albo funkcjonują w szkole jako dzieci leniwe lub zaniedbane.

Sytuacja wydaje się idealna, gdy dziecko ma właściwą diagnozę i w miarę świadomych problemu rodziców. Jednak gdy pojawi się w szkole, okazuje się, że nie wiadomo co z nim robić, jak go uczyć, na co zwracać uwagę, a na co właśnie nie zwracać. Idealną sytuacją byłaby skierowanie dziecka do klasy integracyjnej, gdzie pedagog wspomagający mógłby wspierać dziecko w czasie szkolnych zmagań.

Z rozmowy z dyrektorem jednej z krakowskich szkół z oddziałami integracyjnymi wynika, że na przestrzeni ostatnich pięciu lat do jego szkoły trafiło zaledwie jedno dziecko z diagnozą FAS. Jaki jest zasięg problemu i czy dotyczy on większej grupy dzieci? Ministerstwo Zdrowia i Główny Inspektor Sanitarny przedstawili wyniki ogólnopolskiego badania dotyczącego zachowań kobiet w ciąży: Abstynencję alkoholową w ciągu ostatniego roku deklarowało 50% kobiet w wieku prokreacyjnym. Ok. 14% wszystkich badanych i aż 29% kobiet pijących alkohol w ciągu ostatniego roku, spożywało napoje alkoholowe będąc w ciąży.

Do najczęstszych skutków picia alkoholu przez ciężarne należały: przedwczesny poród u 11% (wśród niepijących badanych przedwczesny poród wystąpił u 8% kobiet), niska waga urodzeniowa u 14% dzieci (wśród dzieci matek niepijących było to 6%), niższa punktacja w skali Apgar.

Wady wrodzone miało aż 16% dzieci matek pijących alkohol w czasie ciąży, w przypadku dzieci matek niepijących tylko 2% rodziło się z wadami.

W Polsce rocznie przychodzi na świat ponad 300 tys. dzieci. Według informacji z 2008 roku:

Nawet troje dzieci na każde 1000 urodzeń żywych może być dotkniętych płodowym zespołem alkoholowym (FAS). W Polsce rodzi się rocznie 300 000 dzieci. 0,3% to 900 dzieci z FAS. To więcej niż liczba rodzących się dzieci z zespołem Downa (1 na 700 urodzeń). Dziesięć razy więcej dzieci ma rozmaite zaburzenia rozwojowe spowodowane alkoholem, klasyfikowane jako FAE (Fetal Alcohol Effects). Szacuje się, że negatywne konsekwencje ekspozycji płodu na alkohol mogą występować nawet u 1% wszystkich noworodków².

Terminem FASD (Fetal Alkohol Spectrum Disorders) określa się spektrum skutków uszkodzeń poalkoholowych u dziecka, do których należą zaburzenia fizyczne, umysłowe, zachowania i uczenia się.

FAS (Fetal Alkohol Syndrom) czyli Płodowy Zespół Alkoholowy to termin diagnostyczny jednostki chorobowej (wg ICD−10 jest to Q 86). Diagnozuje się go u dzieci z potwierdzoną prenatalną ekspozycją alkoholową, u których występuje zespół wad wrodzonych; somatycznych (cechy dysmorficzne, zaburzenia wzrostu) oraz neurologicznych (problemy z uczeniem się, zaburzenia zachowania i funkcjonowania społecznego).

FAE (Partial Fetal Alkohol Syndrom) to FAS częściowy, występujący u dzieci z potwierdzoną prenatalną ekspozycją alkoholową, mogą występować niektóre cechy dysmorficzne, dziecko ma problemy w funkcjonowaniu z powodu uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego.

ARND (Alkohol Related Neurodevelopmental Disorder) to neurobehawioralne zaburzenia, których przyczyną są uszkodzenia spowodowane przez alkohol.

ARBD (Alkohol Related Birth Defects) czyli wady wrodzone związane z alkoholem.

Jedyną przyczyną powstania zaburzeń jest spożywanie alkoholu przez matkę w czasie ciąży. Alkohol jest teratogenem, który przenika przez łożysko i może uszkodzić rozwijające się organy, szczególnie mózg. Uszkodzenia mózgu u dzieci z FAS zależą od ilości alkoholu wypitego przez matkę oraz od okresu ciąży, w którym miało to miejsce. Mogą mieć różne rozmiary i powodować bardzo różne skutki. Poziom funkcjonowania organizmu jest związany z możliwościami przetwarzania informacji dostarczanych do mózgu przez zmysły. Jeśli ten proces jest zakłócony, obraz świata zewnętrznego zostaje zniekształcony, a umiejętność właściwego reagowania, interpretowania bodźców i adekwatnych zachowań nie jest możliwy.

Objawy pierwotne FAS stanowią deficyty fizyczne i umysłowe, z którymi dziecko się rodzi. Należą do nich m.in.: – cechy dysmorficzne, opóźnienie wzrostu, niska waga, opóźniony rozwój fizyczny, – nadpobudliwość, zaburzenia snu, nadwrażliwość lub niedowrażliwość, – problemy z koncentracją, organizacją, pamięcią, myśleniem abstrakcyjnym, myśleniem przyczynowo−skutkowym.