Rola rodziny i szkoły w kształtowaniu postaw patriotycznych

Przyczynek do praktyki wychowania patriotycznego

Nie pretendując do wyczerpania tematu, należy wskazać tu na kilka spraw związanych z realizacją tak ważnego, a równocześnie szerokiego programu wychowawczego^[47].

   W wychowaniu patriotycznym ważne jest kształtowanie obrazu ojczyzny, tak by przekaz nie pozostał abstrakcją. Powinien to być obraz konkretny, malowany uczuciem i pięknem: ojczyzna widziana przez pryzmat pięknego krajobrazu, piękna wytworów ludzkiej pracy. Dlatego też ważnym elementem wychowania patriotycznego są wycieczki krajoznawcze, rajdy, plenery, które oprócz wartości poznawczych dostarczają licznych przeżyć estetycznych. Gdy zaś uzupełnione zostają interesującym komentarzem, opowiadaniami, wspomnieniami, legendami, spotkaniami z miejscowymi ludźmi – stają się wydarzeniem niezwykle istotnym w rozwijaniu patriotyzmu.

   Wspomniane wyżej opowiadania zasługują na osobne wyróżnienie, zwłaszcza te, które dotyczą walk o niepodległość oraz ważnych, przełomowych momentów w życiu narodu i państwa. Nabierają one jeszcze większej mocy, jeśli ich bohaterami są bliscy, członkowie rodziny. Budzi to poczucie dumy i chęć naśladowania. W formie opowiadania przekazać można także historię ojczystą, urozmaicając wierszem, pieśnią patriotyczną, przysłowiami i legendami, baśniami dotyczącymi dziejów Polski, które w sposób fantastyczny wprowadzają w dzieje ojczyste, ale przebija z nich wielkie umiłowanie ojczyzny, podkreślenie bohaterstwa, a napiętnowanie złych czynów i dlatego tak są ważne. Polskie legendy mają swoisty koloryt, symbolikę wyrażającą ducha polskiego. Często mówią o bohaterskich kobietach, co również jest warte zauważenia. Przez przekazywanie legend i baśni, przysłów, pieśni i wierszy, dziecko zapoznaje się z pięknem języka polskiego, uczy się umiłowania mowy ojczystej, bogaci się w niej i głęboko psychicznie osadza.

Dziecko kształtuje w sobie postawę patriotyczną przez współuczestnictwo w wydarzeniach narodowych, w świętowaniu ważnych rocznic. Pozornie tylko pozostaje biernym obserwatorem, bo w rzeczywistości treści z tym związane bywają przyswajane spontanicznie i z pewnością zaowocują w swoim czasie. Uroczystości narodowe to wielkie lekcje wychowania patriotycznego.

  Mimo iż wydaje się, że ziemia straciła jakby na swej wartości, że imperatyw trwania na ojcowiźnie jakby już nie był aktualny, jednak pozostanie ona podstawą bytu narodu, matką i żywicielką, fundamentem niezależności i suwerenności. Przy zmienionym dziś stosunku do ziemi tym bardziej naglące staje się zadanie wychowania do trwania na ziemi i trwania przy ziemi, przez szacunek, opiekę, dbałość o jej czystość i rozkwit, o jej piękno. Rodzina i szkoła znajdą w tym względzie z pewnością wcale nie sztucznie wymyślone „akcje”.

Nie bez znaczenia dla wychowania patriotycznego pozostaje wystrój domu i szkoły. Znajdujące się tam obrazy, portrety przodków bądź sławnych Polaków, reprodukcje polskich artystów przedstawiające sceny z historii Polski, a także obrazy religijne, są wymownym świadectwem polskiej tradycji historycznej oraz patriotycznej, i spontanicznie naprowadzają dziecko na myśl o ojczyźnie.

Podobnie można mówić o bibliotece domowej czy szkolnej. Jej zbiory są zaproszeniem do głębszego wejścia w ducha ojczystego przez spotkanie z literaturą piękną i historyczną, są jakimś sposobem utrwalania wiedzy o losach narodu, przemawiającym do wyobraźni i serca. To samo należy powiedzieć o gromadzeniu rozmaitych pamiątek po przodkach. Przez poznanie ich losów wiedzie droga niejednego dziecka do odkrycia swego miejsca w służbie ojczyzny.

Przedruk artykułu za: „Życie i Myśl” (1997), s. 21–35.

ks. Józef Wilk - 1937–2003. Pedagog, teolog, od 1970 r. pracownik naukowo-dydaktyczny KUL, w latach 1980–1996 kierownik Katedry Pedagogiki Rodziny w Instytucie Teologii Pastoralnej na Wydziale Teologii, od 1996 r. kierownik Katedry Pedagogiki Rodziny w Instytucie Pedagogiki Wydziału Nauk Społecznych, od 1999 r. prodziekan Wydziału Nauk Społecznych KUL, współtwórca lubelskiej szkoły pedagogiki rodziny, duszpasterz rodzin, duszpasterz akademicki.