Powołanie i tożsamość katechety

Umiejętności dydaktyczne katechety

Umiejętność poznawania i rozumienia ludzi. Uobecnia się ona nie tylko dzięki znajomości psychologii rozwojowej, ale również dzięki intuicji pedagogicznej oraz bogatemu doświadczeniu. Nie jest jednak wolna od błędów: uogólnień, uproszczeń czy uprzedzeń wyrastających z funkcjonujących w środowisku stereotypów. Człowiek z reguły postrzega i ocenia innych według subiektywnych odczuć zabarwiających jego  myślenie oraz utartych schematów reagowania. Potrzebna jest więc intuicja, dzięki której, w połączeniu z wnikliwą obserwacją zewnętrzną, katecheta może uzyskać w miarę prawdziwy obraz ucznia i właściwie odnieść się do jego potrzeb czy funkcjonujących w nim uwarunkowań.

Umiejętność łatwego nawiązywania kontaktu i skutecznej komunikacji interpersonalnej. Punktem wyjścia jest pełne otwarcie się na dzieci i młodzież, wnikliwe wyczuwanie i rozumienie ich przeżyć, możliwe dzięki empatii pozwalającej identyfikować się z wewnętrznym światem dzieci, z tym co je niepokoi czy cieszy. Uzdalnia ona do mówienia językiem ich potrzeb, współprzeżywania ich niepokojów, solidaryzowanie się z ich pomysłami „ulepszania świata” w granicach realnych możliwości. O skutecznym porozumieniu w dużym stopniu decydują możliwości językowe katechety, zasób zrozumiałego słownictwa, odpowiednia artykulacja, dykcja, a także jego nastawienie emocjonalne, pełne bezinteresowności, naturalności i spontaniczności.

W odpowiedzi na tak szczerą postawę katechety uczniowie także się przed nim otwierają. Ufają mu, w pełni go akceptują i są mu przychylni. To ich „otwarcie się” musi jednak z jego strony potwierdzać prostolinijność, duża życzliwość, a także trudna sztuka dyskrecji. Tylko wówczas spotka się z całkowitym odwzajemnieniem z ich strony i będzie mógł liczyć na trwałe, owocne współdziałanie.

Umiejętność tworzenia pogodnego klimatu. Jest ona realizowana dzięki radosnemu usposobieniu, dobremu samopoczuciu (pogodnemu nastrojowi). Katecheta tryskający humorem rozładowuje sytuacje pełne napięcia. Jego humor nie może jednak przeradzać się w trywialność, która boli, gorszy czy zawstydza. Pogoda ducha i optymizm pedagogiczny wypływają z pozytywnego nastawienia do świata, do siebie i do wszystkich ludzi. Przyświeca mu dojrzała, pełna optymizmu postawa wychowawcy wyrażona w dewizie: w świecie i w ludziach jest więcej dobra niż zła, każdy wysiłek zmierzający do prawdy i dobra w ostatecznym wymiarze będzie zwieńczony sukcesem. Tak czuje, tak myśli i taką żyje nadzieją. Przejawia się ona w całej jego postawie i promieniuje na otoczenie. Pozwala to dzieciom czuć się bezpiecznie, rozładowuje przykre napięcia czy lęki, stwarza szansę na pełniejsze współdziałanie z ich strony. Sprzyja też integrowaniu grupy, ułatwia pokonywanie trudności życia szkolnego, mobilizuje do podejmowania obowiązków, zapewnia osiąganie większych rezultatów dydaktyczno-wychowawczych.

Umiejętność mówienia w sposób prosty i zrozumiały o sprawach trudnych. Wymaga ona od katechety dużych kompetencji, bogatego zasobu słownictwa (oczytania) oraz żywej wyobraźni. Z reguły bywa wynikiem krasomówczego talentu. Bogate „środki ekspresji” słownej, a także pozawerbalnej są w części wrodzone, ale wynikają też z ustawicznego ćwiczenia. Od strony metodycznej katecheta mający łatwość przekonywania wczuwa się w możliwości percepcyjne, uczniów uwzględnia zasób posiadanej przez nich wiedzy. Wykorzystuje także różne metody i techniki oraz środki dydaktyczne ułatwiające obrazowe przedstawianie trudnych problemów teoretycznych czy wartości czysto abstrakcyjnych. Dostosowuje cele operacyjne do możliwości psychofizycznych konkretnych uczniów.

Umiejętność budzenia wyższych zainteresowań. Katecheta szczególnie koncentruje się na rozwoju intelektualnym uczniów. „Stara się wzbogacić ich wiedzę, zaszczepić w nich pewne poglądy, rozwinąć ich zdolności, rozbudzić pewne zamiłowania i zainteresowania” (Kreutz 1959: 150). Chcąc pobudzić uczniów do głębszego myślenia, często stwarza sytuacje problemowe wyzwalające ciekawość intelektualną w granicach wykładanego przedmiotu czy w szerszej płaszczyźnie, np. kulturowej, światopoglądowo–obyczajowej itp. Rozbudzona ciekawość badawcza sprawia, że uczniowie świadomi wartości, jakie mogą osiągnąć, uprawiając daną dziedzinę wiedzy, znajdują wystarczającą motywację, pobudzającą intelekt, wolę i uczucia, aby bez reszty zaangażować się w swoje obowiązki szkolne, a także przekraczać ich ramy, pielęgnując wybrane przez siebie hobby, które zazwyczaj staje się wspaniałym wstępem np. do podjęcia studiów w ulubionej, z zapałem uprawianej dziedzinie wiedzy.

Umiejętność głębokiego uzasadniania uczniom sensu zdobywanej wiedzy. Posiadanie gruntownej wiedzy stanowi nieodzowny warunek zaistnienia człowieka w świecie, a także daje szansę zachowania i pogłębiania własnej tożsamości. Najpierw sam katecheta powinien być o tym przekonany. Zdobywana przez uczniów wiedza musi jednak zostać włączona w zręby ich światopoglądu. Pozwala im wówczas zbudować trwałą hierarchię wartości, ukierunkowaną na ostateczny cel ludzkiego życia. Umożliwia to uczącym się łatwiejsze odnalezienie siebie w skomplikowanym świecie współczesnym.

Umiejętność wyzwalania postawy twórczej. U jej podstaw leży szczególna wrażliwość na wartości wyższe zwana talentem – nieprzeciętną zdolnością, bogatym wyposażeniem naturalnym. Przejawia się ona w formie budzenia i rozwijania coraz większej wrażliwości w wybranej dziedzinie wiedzy, pogłębiania zainteresowań, dawania uczniom szansy wykazania się aktywnością własną w praktycznej działalności, np. w formie zadań otwartych, wymagających samodzielnego stawiania celu, dobierania odpowiednich środków, a także krytycznej oceny uzyskanych przez siebie rezultatów. Przy tej okazji katecheta ma szansę wyławiania wśród dzieci ujawniających się talentów, którym powinien poświęcić jeszcze więcej czasu i troski (osobiste rozmowy, podsuwanie odpowiedniej lektury, praca w kołach zainteresowań itp.).

Umiejętność budzenia i rozwijania intensywnego myślenia. Jest ona realizowana równolegle z właściwym stosowaniem zasad, metod i form nauczania, a także z profesjonalnym wykorzystaniem środków dydaktycznych, zwłaszcza audiowizualnych. Ma na celu pełne zrozumienie poznawanych prawd oraz trwałe ich przyswojenie. Działając na wyobraźnię, pobudza uczniów do koncentracji uwagi, uczy wnikliwej obserwacji i spostrzegawczości, pogłębia myślenie dyskursywne. Uczy poprawnego wyciągania wniosków z przesłanek ogólnych, zobowiązuje do przewidywania skutków  podejmowanych działań. Przygotowuje też do samodzielnego rozwiązywania problemów, przetwarzania informacji, a także do odkrywania nowych aspektów rzeczywistości.

Umiejętności pedagogiczne katechety

Umiejętność panowania nad sobą przejawia się w postawie zdystansowania do własnych emocji – pohamowania swojego wzburzenia czy niekorzystnego wzruszenia, zachowania wewnętrznej równowagi i spokoju w sytuacjach napięć, konfliktów czy zagrożeń. Zakłada ona dużą refleksyjność, samokrytycyzm i samokontrolę, a także „zimną krew” zwłaszcza w sytuacjach granicznych. Towarzyszy jej wyrozumiałość i tolerancja, a nawet współczucie wobec niedojrzałych, lekkomyślnych czy wręcz złośliwych zachowań. Sprawność ta wymaga wytrwałego ćwiczenia się w anielskiej cierpliwości, długomyślności i nadziei w czekaniu na efekty wychowawcze, nawet w stosunku do uczniów najgorszych. Zaszczepianie tak ważnej życiowo umiejętności w osobowości uczniów pozwoli im wyjść zwycięsko z licznych zagrożeń, przyniesie wiele satysfakcji i zwielokrotni skuteczność ich wychowawczego współdziałania, a zarazem uwierzytelni sens pracy nad swoim charakterem.