Małżeństwo, którego nie było

Istotnymi przymiotami sakramentu małżeństwa jest jedność i nierozerwalność. I każdy, kto wstępuje w sakramentalny związek małżeński, chce być w nim szczęśliwy aż do śmierci. Zdarza się jednak, że małżeństwa się rozpadają. Jest to bolesne i trudne. Co wtedy robić? W drodze, 4/2008

Przeszkoda przyzwoitości publicznej. Przeszkoda ta powstaje w wyniku notorycznego (publicznego) konkubinatu. Aby ją zrozumieć, wyobraźmy sobie następujący przypadek. Kobieta, która z jakiegoś związku ma córkę, żyje w konkubinacie z mężczyzną, który nie jest ojcem tej córki. Po jakimś czasie ów mężczyzna postanawia zawrzeć sakramentalny związek małżeński, lecz nie z kobietą, z którą żył, ale z jej córką. Od strony formalnej nie są ze sobą spokrewnieni, więc w innej sytuacji mogliby zawrzeć związek małżeński. Przez fakt życia w konkubinacie ich sytuacja jest zgoła odmienna. Inni ludzie, patrząc na nich, wcale nie muszą wiedzieć, że nie są oni małżeństwem i że żyją w konkubinacie. Wcale nie muszą także wiedzieć, że dziecko w tym związku nie jest córką tego mężczyzny. Na zewnątrz wygląda więc to tak, jakby ojciec zawierał małżeństwo ze swoją córką. Ponieważ może to wywołać publiczne zgorszenie, Kościół ustanowił przeszkodę przyzwoitości publicznej, która powoduje nieważność małżeństwa w pierwszym stopniu linii prostej między mężczyzną i krewnymi kobiety i odwrotnie (por. kan. 1093 KPK). Tak więc gdyby kobieta w podobnej sytuacji chciała zawrzeć małżeństwo z synem swego konkubenta, także dotknięta jest tą przeszkodą.

Przeszkoda pokrewieństwa prawnego. Źródłem takiego pokrewieństwa jest adopcja dokonana zgodnie z przepisami prawa. Nie mogą więc ważnie zawrzeć małżeństwa ze sobą ci, którzy są związani pokrewieństwem prawnym powstałym z adopcji, w linii prostej lub w drugim stopniu linii bocznej (por. kan. 1094 KPK).

Osoba, której dotyczy choćby jedna z dwunastu wyżej wymienionych przeszkód, a która mimo to zawarła związek małżeński, uczyniła to w sposób nieważny.

Wady zgody małżeńskiej

Zgoda małżeńska jest przyczyną sprawczą małżeństwa. W prawie kościelnym zwraca się uwagę na jej cztery elementy:

– małżeństwo powstaje przez zgodę,
– zgoda może być wyrażona jedynie przez osoby prawnie do tego zdolne,
– zgoda musi być wyrażona zgodnie z przepisami prawa,
– zgoda nie może być nigdy zastąpiona jakimkolwiek innym aktem prawnym (por. kan. 1057 §1 KPK).

Dlatego zgoda małżeńska może być dotknięta wadami lub wadliwie wyrażona. Kodeks Prawa Kanonicznego wymienia dziewięć wad zgody małżeńskiej.

Zaburzenia psychiczne. Zaburzenia psychiczne jako wada zgody małżeńskiej mogą przybrać trzy postaci.

Brak wystarczającego używania rozumu. Chodzi o chorych psychicznie, którzy poprzez chorobę są uniezdolnieni do aktów ludzkich. Takie osoby nie mogą ważnie zawrzeć sakramentu małżeństwa (por. kan. 1095 pkt.1 KPK).

Poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich. Polega na braku dojrzałości sądu proporcjonalnym do natury umowy małżeńskiej. Osoba taka ma zdolność wprawdzie do wystarczającego używania rozumu, jednak pozbawiona jest dojrzałości osądu co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przekazywanych i przyjmowanych (por. kan. 1095 pkt.2 KPK).