Nietzsche ochrzczony?

PAWEŁ KŁOCZOWSKI: Ale ta śmieszność polega na przyziemności! A tego nie ma u Nietzschego. I jeszcze jedno – u Nietzschego nie ma duszy, jest ciało. Ale w gruncie rzeczy nie ma też ciała. Właśnie niewspółmierność duszy i ciała wyzwala śmiech. Nietzsche jest zbyt arystokratyczny, aby mówić o pewnych przyziemnych funkcjach ciała. Zgoda, jest determinizm fizjologiczny. Ale nie ma ciała w takim sensie, w jakim mamy je u Arystofanesa, Cervantesa czy Rabelais’go. To znaczy: nie ma ciała w sensie przyziemnym, niskim, spontanicznym, zdroworozsądkowym. Nie ma zwykłego człowieka, jest wysiłek, aby wyjść poza zwykłego człowieka. I tutaj powracam do tych granic i do tego człowieczeństwa. Interpretacja nadczłowieka u Krzysztofa Michalskiego jest wspaniała, ale ona obraca się w kręgu takiej interpretacji angelizującej, anielskiej. Ale co będzie, jeśli ktoś nada temu interpretację bardziej sataniczną? Właśnie tak, jakby Raskolnikow powiedział: dlaczego mam nie zabić tej śmierdzącej staruszki i wykroczyć poza człowieka? Tym bardziej, iż w poprzednim rozdziale o tablicach Zaratustra przekonywał mnie, że skoro stare tablice są rozbite, to w związku z tym takie rzeczy, jak „nie zabijaj”, „nie kradnij”, nie są bezwarunkowo obowiązujące. Więc dlaczego ja mam swojego człowieczeństwa nie przekroczyć, tym bardziej, że to mi sprawia przyjemność? Jest rok 1943 w Krakowie, mam 23 lata, jestem młodym oficerem SS, przez całą noc czytałem Tako rzecze..., idę sobie pięknym rankiem kwietniowym Stradom-Strasse i patrzę – w bramie coś śmierdzi. Dlaczego mam nie pomóc odszczurzyć miasta i nie sprzątnąć tego Żyda?

Istnieje możliwość takiej, nazwijmy to tak, „satanistycznej” interpretacji nadczłowieka, której, moim zdaniem, Krzysztof Michalski nie bierze pod uwagę. U Nietzschego jest wspaniały eksperyment umysłowy, ale nie ma nic, co by zabezpieczało przed taką groźną interpretacją. To skrajna nieodpowiedzialność historyczna. I w tym sensie twierdzę, że on może pogłębiać nihilizm.

KRZYSZTOF MICHALSKI: Ja bym się prawie zupełnie nie zgadzał z tym, co Paweł Kłoczowski mówi o Nietzschem. Może podniósłbym jedną kwestię, o której w pewnym sensie wszyscy Panowie mówili: staruszka i siekiera. To nie tylko Dostojewski, to także Biblia: Abraham i Izaak. To experimentum crucis, sytuacja sprawdzająca moralność. Albo inaczej: sytuacja graniczna, w której testowane są granice mojego człowieczeństwa. Ten Raskolnikow z tą panią, ten ojciec z tym synem… Co o tym Nietzsche? Teza Nietzschego jest taka (i ona jest, moim zdaniem, bliska chrześcijaństwu, stąd ja piszę o tym zmaganiu się z Bogiem): uniwersalne reguły moralne nie są niepotrzebne, wręcz przeciwnie, są nawet konieczne. Ale nabierają sensu dopiero w tej właśnie sytuacji, w której jesteśmy ze sobą, ja i ktoś inny: w zetknięciu z innym człowiekiem. Nie można się wtedy odwołać do żadnej reguły, żadna reguła nie wystarcza. Niemniej jednak to tu, w tej sytuacji, decyduje się, czy jesteś dobry czy zły. Nie ma tu żadnych granic. Owszem, Mojżesz przyniósł tablice. Ale święty Paweł przekonuje nas, że te tablice, aby miały jakikolwiek sens, muszą być wpisane w życie konkretnego człowieka. Że ów syn cieśli, który nazywał siebie Mesjaszem, to właśnie chciał nam pokazać – a nie dodać parę przepisów uzupełniających do tamtych praw. Inaczej mówiąc: nie istnieje jakaś z góry obowiązująca odpowiedź – dla wszystkich – na pytanie o dobro i zło. Decyduje o tym na nowo każdy człowiek w trakcie swego życia. W spotkaniu z innym człowiekiem. Bowiem nie wiesz przecież do końca, kto to jest. Nie wiesz, czy ten człowiek, z którym rozmawiasz, to nie jest tamten syn cieśli, który teraz przyszedł, ponownie, w innej postaci. Spotykając innego człowieka, natrafiam na nadmiar znaczenia, którego nie da się wyczerpać żadnymi pojęciami.