All You Need Is Sex? Jak zmienia się współczesne rozumienie erotyki

Nie próżnują także intelektualiści. Zygmunt Bauman ubolewa, że nasza kultura pozostawia po sobie nie artes eroticae, lecz scientia sexualis. Pisze o seksie osieroconym: Eros bywa teraz wszędzie, lecz nigdzie nie zabawia na dłużej. Nie ma stałego adresu – jeśli chcesz go złapać, pisz na poste restante i uzbrój się w cierpliwość [2]. Jego zdaniem, seks oderwany od miłości i odpowiedzialności nie jest wcale wyzwolony od zbędnych obciążeń, lecz wręcz przeciwnie – jest przeciążony, przytłoczony ciężarem oczekiwań, którym nie jest w stanie sprostać [3]. Bauman konstatuje wreszcie, że dawne powiązanie seksu z zobowiązaniami było raczej dowodem przenikliwości kultury niż symbolem jej zafałszowań: być może ci starzy i ponoć staroświeccy towarzysze seksu [miłość, bezpieczeństwo, trwałość] byli jego niezbędnym wsparciem (niezbędnym nie dla technicznej perfekcji wykonania, lecz dla czerpania z niego satysfakcji [4]).

Również w popularnej literaturze pojawiły się tendencje do dostrzegania nowych zniewoleń w dziedzinie seksu. Klasycznym przykładem są powieści Michela Houellebecqa – „Poszerzenie pola walki”, „Cząstki elementarne”, „Platforma”. Wydawcy i księgarze przedstawiają go czasem jako „barda seksu” (bo to się lepiej sprzedaje), ale jego książki pokazują współczesnych, zupełnie zwyczajnych ludzi jako pustych, wydrążonych od środka, uzależnionych od seksu pozbawionego uczuć i niezdolnych do szczęścia. Są to często nałogowi konsumenci pornografii i/lub onaniści. Houellebecq – sam deklarujący się jako zwolennik rozkoszy dla wszystkich – wyśmiewa też naiwne przekonanie, że seks to sposób na zjednoczenie ludzkości.

Zmęczenie rewolucją seksualną dostrzec można nawet w twórczości filmowej. Piszę „nawet” – bo przecież film jest tą dziedziną sztuki, która ze względu na swój zasięg oddziaływania najbardziej oswoiła ludzi z najróżniejszymi przejawami seksualności. Ze względu na specyfikę magnetyzującego języka filmu właśnie w kinie najłatwiej przyciągać widza poprzez intrygującą nagość, subtelny lub bardziej wyuzdany erotyzm. Wydaje się, że we współczesnej sztuce filmowej – obok dominującego nurtu, który wciąż odsłania, podgląda i chce podnosić widzom poziom testosteronu, stając się czasami niemal ekranizacją Kamasutry – dostrzec można także przykłady ukazywania drugiej strony rewolucji seksualnej.

Coraz częściej w filmach oglądamy seks kompulsywny czy ludzi uzależnionych od seksu. Obrazy te w większości przypadków zbliżają się do pornografii i chcą jedynie epatować widzów zdehumanizowaną erotyką, sprowadzoną do roli zniewalającego nałogu. Tak czytać trzeba filmy w rodzaju „Intymności” Patrice'a Chéreau, „9 songs” Michaela Winterbottoma czy „Szamanki” Andrzeja Żuławskiego. Można jednak dostrzec, że niekiedy twórcom chodzi właśnie o dobitne pokazanie owego odczłowieczenia i głębokiej samotności, w jaką można popaść, sprowadzając wszystko do seksu. Taki wątek wyraźny był na przykład w debiutanckich filmach dwójki polskich reżyserów – „Sztuce masażu” Mariusza Gawrysia i „Wieży” Agnieszki Trzos, czy w, dokonanej przez Michaela Haneke, ekranizacji powieści Elfride Jelinek „Pianistka” i „Wiarołomnych” Liv Ullmann według scenariusza Ingmara Bergmana.

[2] Zygmunt Bauman, „Razem osobno”, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003, s. 129.
[3] Tamże, s. 139.
[4] Tamże, s. 139-140.