Funkcje sztuki sakralnej

Funkcje kulturotwórcze

Sztuka pełni funkcje estetyczne, komunikacyjne, poznawcze, etyczne (moralne) metafizyczne, emocjonalne, terapeutyczne, identyfikacyjne i integracyjne, wychowawcze i użytkowe. Sztuka, a przede wszystkim sztuka religijna, pełni funkcje kulturotwórcze z oddziaływaniem na sferę ducha. Ta funkcja posiada wymiary, uwarunkowania i płaszczyznę społeczną, narodową, ogólnoludzką. Zważywszy, że sztuka jest wytworem człowieka i dla ludzi jest przeznaczona z intencją społecznej aprobaty, czy choćby społecznego odzewu – to te wyżej wymienione funkcje sztuki nakładają się na siebie, łączą się w wielu płaszczyznach. Jednak to rozróżnienie wprowadza pewien ład.

Funkcja estetyczna

Funkcja estetyczna sztuki to przede wszystkim wywołanie u odbiorcy swoistego przeżycia estetycznego – przeżycia piękna. Rozumienie piękna zaś jest sprawą dyskusyjną i subiektywną, tak jak definicja samej sztuki i piękna w sztuce: należy najpierw posiąść wiedzę na temat piękna, aby powiedzieć, co to jest sztuka^[11]. Funkcja estetyczna sztuki to przede wszystkim dostarczenie piękna. Prawdą jest, że od początku podejmowania refleksji nad pięknem w sztuce wciąż poszukuje się z różnym skutkiem uniwersalnej definicji piękna.

Funkcja poznawcza

Kolejną funkcją sztuki religijnej będzie funkcja poznawcza (kształcąca). Za pomocą dzieła sztuki możemy poznać np. historię stworzenia świata i treści biblijne zawarte w Apokalipsie św. Jana, ukazane przez renesansowego artystę w czasach papieskich rządów Juliusza II (1503–1513). Dzięki umiejętnościom Michała Anioła możemy przenosić się w czas stworzenia Adama i Ewy oraz w przestrzenie opisanej na stronicach Nowego Testamentu eschatologicznej Paruzji. Poznawanie świata dzięki sztuce i rozwój operacji umysłowych to domena funkcji kształcącej i poznawczej, to proces uwewnętrzniania i uzewnętrzniania siebie samego; próba zaznaczenia swojej odrębności, porozumiewanie z innymi, dialog. Tam świat nadaje – „ja” odbiera, tu „ja” nadaje – świat odbiera i akceptuje lub odrzuca.

A. Kuczyńska, wybitna psycholog, mówi, że jednostka zarówno w procesie odbioru, jak i tworzenia dzieł sztuki, wyraża dwie podstawowe tendencje. Pierwsza to dążenie (zamierzone) do przyswojenia sobie określonych wartości poznawczych; jest to jakby stale ponawiana próba interpretacji świata. Druga tendencja to dążenie do tworzenia, do eksterioryzacji samego siebie (obiektywizacja siebie samego, własnych myśli i pragnień). Eksterioryzacja, uzewnętrznianie siebie samego, to nic innego, jak ekspresja – twórczość, ale chcąc uzewnętrznić siebie, trzeba być uwewnętrznionym. Łączy się to zdecydowanie z funkcją ekspresyjną sztuki, a właściwie z jej uprawianiem, własną twórczością.

Ekspresja – jedną z funkcji sztuki

Funkcję tę można określić jako społeczną czy też kulturotwórczą, gdyż ekspresja jest sposobem wyrażania przeżyć jednostki, ale wyrażania skierowanego ku ludziom, związanego w sposób konieczny z potrzebą komunikowania, a więc stwarzania wspólnoty. W ten sposób ekspresja staje się równocześnie narzędziem wychowania społecznego, podstawą wytwarzania przeżyć wspólnotowych: rozumienia i porozumienia, dzięki uniwersalnemu charakterowi języka sztuki. Staje się także narzędziem wychowania intelektualnego w tym sensie, że uczestniczy w osobistym pojmowaniu świata, osobistym jego przyswajaniu. Kolejną funkcją sztuki jest funkcja integracyjna, bowiem sztuka religijna (i nie tylko taka!) zespala osobowość jednostki i wiąże ową jednostkę z innymi ludźmi. To samo chyba powiedzieć trzeba o funkcji praktycznej, bowiem sztuka dostarcza pewnych wzorów, sugestii w zakresie chociażby mody czy aranżacji wnętrz dla grup społecznych, a tym samym jest ważna w indywidualnych wymiarach i rozwiązaniach, w życiu prywatnym każdego – uczy logiki, harmonijnego układu, konsekwencji, funkcjonalności, projektowania i realizacji. Funkcja poznawcza sztuki religijnej odgrywa znaczącą rolę, bo jest źródłem poznania nie tylko w tym sensie, że zakłada istnienie innej, pozaartystycznej rzeczywistości. Sama sztuka jest swoistym rodzajem procesu poznawczego, poznawczą koncepcją rzeczywistości, z tego punktu widzenia kontakt ze sztuką stanowi już z istoty swej proces poznania, czy też udział w tym procesie. Sztuka przedstawia, pokazuje, interpretuje, dopełnia, ocenia i kreuje rzeczywistość. Sztuka ukazująca rzeczywistość realnie istniejącą i możliwą, wytwarza u odbiorców szczególny rodzaj wizji świata. Jako odzwierciedlenie tego, co istnieje w sposób absolutny i zakończony, sztuka spełnia rolę porządkującą i informacyjną. Tworzenie przez sztukę nowej rzeczywistości przedmiotowej i symbolicznej przyczynia się do lepszej orientacji człowieka w zmieniającym się świecie i ułatwia otwarcie na to, co nadchodzi. Bardzo ważną rolę odgrywa sztuka w kształtowaniu wyobraźni. Tę funkcję też można zaliczyć do poznawczych, ponieważ w każdym poznaniu wyobraźnia spełnia ogromną rolę, wskazując coraz to nowe horyzonty myślenia, kierując ku nowym problemom. Wyobraźnia stanowi atrybut i artysty, i odbiorcy, odnawia wizję świata, co umożliwia następnie bardziej twórcze na ten świat oddziaływanie.