Wobec przeszłości

Za kilka dni trafi więc do księgarń książka, która skłania do przemyślenia tych i innych pytań na nowo, w perspektywie uzupełnionej o wątek dotąd znany tylko fragmentarycznie: archiwa bezpieki. Postawimy więc te i inne pytania w „Tygodniku”, w najbliższych numerach, i będziemy szukać odpowiedzi – sami, a także przy udziale zaproszonych historyków – i przedstawimy te odpowiedzi Czytelnikom. Będzie można również opowiedzieć ponownie, tym razem już całościowo, o Mieczysławie Pszonie. Spokojnie wejrzeć na nowo w jego historię.

Autor książki wypowiedział się w minioną sobotę w „Rzeczpospolitej”. Przykra to lektura: Roman Graczyk ustawił nas w roli tych, co kiedyś zainspirowali go do pisania książki, teraz zaś „wymiękli”, a „Boniecki publicznie kłamie”. Rzecz w tym, że na razie nie mieliśmy szansy powiedzieć, co o tej książce myślimy – o tych kilkuset stronach „gęstego” tekstu, gdzie każdy rozdział jest ciężki od faktów i interpretacji, także ocen ludzkich losów.

Owszem, odnieśliśmy się, ale jedynie do tego, co (albo może raczej: w jaki sposób) o książce mówił publicznie w ostatnich miesiącach sam Roman Graczyk, a co Piotr Mucharski nazwał „wątpliwym marketingiem” („TP” nr 49/2010). Ocena samej publikacji, a ocena przyjętej przez autora strategii zabiegania o to, aby o książce zrobiło się głośno, to jednak dwie różne sprawy.

***

Na koniec warto przypomnieć: od chwili powstania do chwili upadku komunizmu „Tygodnik” ustawiał się w ideowej opozycji do peerelowskiej rzeczywistości. Jego strategia przetrwania zmieniała się – świadomie przecież – w kolejnych etapach dziejów PRL; inna była w roku 1945, inna w latach 60. czy 70., a jeszcze inna w 80. Inna była „sztuka możliwości”, inne granice kompromisów w latach 50., a inne w połowie lat 80. Także o tej zmieniającej się strategii traktuje „Cena przetrwania?”.

A że w tych swoich zmaganiach, osobistych i grupowych, z systemem PRL-u ludzie „Tygodnika” mogli popełniać błędy? To jest wpisane w działalność publiczną w warunkach demokracji – a co dopiero w ponurych warunkach tamtych lat.

Najważniejsze z naszej perspektywy pytania dotyczą dwóch kwestii: po pierwsze konkretnych ludzi, których kontakty z SB Roman Graczyk omawia i interpretuje (starając się zresztą, w mojej ocenie, wychodzić im naprzeciw, mówiąc o nich z empatią). Po drugie zaś, historii pisma i jego stosunku, ideowego i praktycznego, do PRL-u. Historii, która jest także naszą historią.

 

WOJCIECH PIĘCIAK (ur. 1967) jest redaktorem „Tygodnika” od 1991 r.; wcześniej, w latach 1989-90., publikował artykuły o „Jesieni Ludów” w Niemczech Wschodnich. Szef działów świat i historia. Redaktor antologii „Polacy i Niemcy pół wieku później. Księga pamiątkowa dla Mieczysława Pszona” (wyd. Znak 1996), autor książek o Niemczech i stosunkach polsko-niemieckich.
Od 2005 r. członek zarządu „Tygodnika Powszechnego” Sp. z o.o.