Czy Chiny zdominują gospodarkę świata?

Konstrukcja gospodarki chińskiej jest zupełnie odmienna niż innych dużych obszarów ekonomicznych. Wymiana gospodarcza z zagranicą w USA, Japonii i Unii Europejskiej jest w relacji do rozmiarów gospodarki nieduża, te systemy ekonomiczne pracują przede wszystkim na potrzeby własne. Stosunek eksportu do PKB wynosi w USA, Japonii, Unii Europejskiej i Chinach odpowiednio ponad 8, 15, 8 i 37% (w Polsce ok. 34%).

Ogromne Chiny są związane handlowo i inwestycyjnie z resztą świata, przez co zależą od koniunktury międzynarodowej. Eksport stanowi w przybliżeniu połowę podstawowej produkcji kraju. Nasuwa się pytanie, kto nad kim gospodarczo dominuje? Lata szybkiego wzrostu gospodarki chińskiej przypadły na okres dosyć dobrej koniunktury w krajach Zachodu, co znacząco ułatwiło osiągnięcie ekonomicznego sukcesu.

Z drugiej strony to Stany Zjednoczone potrzebują Chin, Japonii i innych krajów, a dokładniej ich banków centralnych, by finansować deficyt budżetowy, a jednocześnie nie zmuszać, na zasadzie tzw. efektu wypychania, własnego banku centralnego, by w obliczu dużego deficytu podnosił znacząco stopy procentowe.

Jesienią 2008 r. w krajach Zachodu pojawił się kryzys finansowy, grożący znacznym zmniejszeniem poziomu produkcji, recesją a nawet depresją. Nie jest to dobra wiadomość dla Chin, których gospodarka prawdopodobnie obniży tempo wzrostu. Możliwości działania Chin na rzecz poprawy ogólnej sytuacji na świecie są jednak ograniczone.

Specyfika gospodarki chińskiej wyraża się także w niewystępowaniu trzyszczeblowej struktury wytwarzania. W układzie, jaki można nazwać typowym, podstawowy sektor wytwórczy uzupełnia sektor dostarczający mu części zamienne, świadczący usługi remontowe, usługi finansowe (bankowe, ubezpieczeniowe) itd. Tą drogą powstają dwa szczeble struktury gospodarczej. Dla osób w nich zatrudnionych potrzebne dobra i usługi, np. usługi medyczne lub rozrywkowe, wytwarza szczebel trzeci.

Procesy globalizacji gospodarki światowej, wyrażające się m. in. rozwiniętą wymianą handlową, przyczyniają się do „rozmycia się” takiej czystej struktury, zwłaszcza w odniesieniu do wytwórczości szczebla drugiego. W przypadku Chin, kraju wyjątkowo dużego, jest to widoczne szczególnie ostro.
Zaopatrzenie Chin w nośniki energii jest oddzielnym zagadnieniem, pozostającym nie bez związku z międzynarodową pozycją tego kraju. Po 2003 r. ok. 40% przyrostu światowego popytu na ropę znalazło swe źródło w Chinach.

W następstwie tego Państwo Środka rozwinęło rozległe kontakty handlowe, a za nimi polityczne, na wielu kierunkach geograficznych (Arabia Saudyjska, Iran, Irak, także Kazachstan, Wenezuela, Nigeria, Algieria). Podporządkowano je zasadniczemu celowi, jakim było szukanie trwałych źródeł dostępu do ropy i gazu na rynku niewolnym przecież od uwarunkowań politycznych. Zakupów tych surowców dokonują w Chinach trzy państwowe przedsiębiorstwa, uznane za podmioty o znaczeniu strategicznym i poddane ścisłej kontroli kierownictwa państwa.

Konsekwencje tego mogą okazać się daleko idące. Arabia Saudyjska może już niedługo zająć pozycję głównego dostawcy ropy do Chin a nie do Stanów Zjednoczonych, co okaże się nie bez znaczenia dla ocenianych jako perspektywicznie nietrwałe relacji wewnętrznych w tym kraju. Kto zatem okaże się sojusznikiem saudyjskiego domu królewskiego, opiekuna miejsc świętych islamu?

Kwestia dostępu do złóż gazu ziemnego na Morzu Wschodniochińskim, położonych między wybrzeżem chińskim w okolicach Szanghaju a japońskimi wyspami Riukiu, grozi konfliktem politycznym z Japonią. Rywalem Chin na rynkach nośników energii są Indie, z którymi relacje polityczne Pekinu nie układają się korzystnie.