ONZ, polityka i prawa człowieka

Pamiętam, jak wiosną 2002 roku pięćdziesięciu czołowych intelektualistów USA ogłosiło memoriał „What we are fighting for”. Była to odpowiedź na rosnącą krytykę wojny w Afganistanie na świecie. Oni nie rozumieli, że „słusznej wojny” nie można toczyć niesłusznymi środkami. Polemizowałem z tym memoriałem na łamach „Tygodnika Powszechnego”. Dopiero teraz Amerykanie zaczynają sobie zdawać sprawę, że zabrnęli za daleko.

Co jakiś czas docierają do nas informacje o nieskuteczności działań instytucji międzynarodowych w zapobieganiu łamania praw człowieka na świecie – w połowie listopada o bezczynność w obliczu ludobójstwa oskarżył ONZ rząd Kongo. Skąd wynika słabość tych instytucji i w jaki sposób należałoby zreformować ONZ, aby mogła nieść pomoc nie tylko post factum?

Organizacje międzynarodowe to są nasze instrumenty. Posługując się nimi, mamy do dyspozycji wiele możliwości – ale zwykle są one wyłącznie potencjalne. Gospodarzami ONZ jest prawie dwieście państw o odmiennych rodzajach wrażliwości i interesach. To jest targowisko, market place, na którym te wszystkie państwa próbują forsować własne interesy, idee i potrzeby – to scena nieustannych przetargów, zmagań i negocjacji.

Spójrzmy zresztą na dość homogeniczną Unię Europejską – jak długo tam dochodzi się do kompromisu! W nieprawdopodobnych bólach przyjęliśmy Traktat Konstytucyjny – jeśli chodzi o procedurę był to jednak najbardziej demokratycznie wynegocjowany traktat w historii dyplomacji. Ale i tak ostatecznie upadł. Co więc dopiero mówić o ONZ?

Choć nam, Zachodowi, zawsze się wydaje, że skoro czegoś chcemy, to chcemy dobrze, w rzeczywistości nie zawsze tak jest. Przez pewien czas po upadku żelaznej kurtyny zachowywaliśmy się, jakbyśmy ciągle śpiewali: „we are the champions”, „we are the world” – wydawało się nam, że uosabiamy intencje całej społeczności międzynarodowej, która może jest słaba, może niedomaga, ale my potrafimy ją niejako wyręczyć – chociażby w kwestii interwencji humanitarnej.

Lata 90. niektórzy nazywają wręcz „dekadą interwencji humanitarnej”…

Interwencja humanitarna była wtedy modnym tematem w życiu międzynarodowym. Doszło do kilku takich akcji, mniej lub bardziej udanych, podejmowanych w szczerych intencjach: za przykład niech posłuży amerykańska interwencja w Somalii, autoryzowana zresztą przez ONZ – Amerykanie nie mieli w Somalii żadnych interesów…

Potem jednak, ignorując Radę Bezpieczeństwa, postanowiliśmy sami interweniować w Kosowie w 1999 roku. I co z tego wyszło? W czasie spotkania ministrów obrony NATO, już kilka miesięcy po nalotach, jeden z uczestników powiedział: „nigdy więcej takiej interwencji humanitarnej” – i wszyscy się z nim zgodzili.