Ani Trydent ani Watykan?

Co to za forma?

Szlachetnego altruisty, który nie stąpa po ziemi i na każdym kroku - żeby być sobą - podkreśla swoją inność. To jest wizja księdza z dawnego podręcznika dobrego wychowania dla księży pod tytułem Urbanitas sacerdotalis: „kapłan nie może spać w pociągu, ponieważ, śpiąc z otwartymi ustami, głupio wygląda". Mentalność tę ukazuje pewna anegdota. Siostra katechetka zapytana przez małe dzieci o to, czy ksiądz robi siusiu, odpowiedziała: „Tak, ale mniej i rzadziej niż inni". W ten sposób, chcąc podkreślić odmienność jego powołania, robi się z księdza dziwoląga.

Rytuał trydencki powinien stać się bardziej swobodny. Proszę mnie jednak źle nie zrozumieć. Nie chodzi mi o swobodę typu przaśnej Mszy przy stoliku turystycznym albo na dnie kajaka - czego nie znoszę (przecież można w braku ołtarza odprawić Mszę na o wiele godniejszym miejscu, którym są ludzkie ręce - są na to liczne przykłady w historii). Przypatrzmy się rytom wschodnim, równie autentycznym i wiekowym. Jest w nich o wiele więcej wolności, mimo iż są bardzo hieratyczne.

A czego potrzebuje ryt watykański?

Większej ścisłości. Na szczęście jest jej coraz więcej - wystarczy porównać edycje łacińskiego mszału: pierwszą, drugą i trzecią. Widoczna jest wyraźna tendencja do dookreślania pewnych rzeczy, np. sposobu okadzania ołtarza, ruchów celebransa. Coraz więcej jest opisów konkretnych gestów. Księża otrzymują jasne wskazówki, jak mają postępować.

Czasami dobrze jest uchronić kapłana przed zbytnim ekscentryzmem, bo on musi pamiętać, że podczas Mszy ma pomagać ludziom się modlić, a nie eksponować własne kapłańskie ego. Mikołaj Gogol w swoim komentarzu do liturgii pisał, że ksiądz, zakładając szaty kapłańskie, oddziela się w ten sposób od ludu, ale przede wszystkim od samego siebie.

Przy ołtarzu mam być prezbiterem celebrującym Mszę, a nie Tomaszem Kwietniem. Moją osobowość zachowam sobie na kazanie. Moim zadaniem jest celebrowanie powściągliwie i zgodnie z rytuałem, wprowadzanie ludzi w misterium Chrystusa, a nie kombinowanie i pokazywanie wszystkim, jakim świetnym jestem facetem.

Obie formy rytualne nawzajem siebie potrzebują, a ja jestem całym sercem za znalezieniem trzeciej drogi. Wydaje mi się też, że taki jest zamysł papieża. Przywracając liturgię Piusa V dał nam możliwość, abyśmy zagłosowali nogami, jaka celebracja nam odpowiada. Mszał watykański wymaga korekty, ale nie oznacza to, że Msza ma koniecznie wrócić do postaci trydenckiej. Nie da się tego zrobić i nie wydaje mi się, żeby to było wskazane.

Pozwólmy mówić tej wiekowej liturgii. Ona ma ciągle coś do zaoferowania współczesnemu człowiekowi. Antropologowie kultury podkreślają, że starożytne, bogate w symbolikę rytuały są bardziej atrakcyjne, ludzie się w nich lepiej odnajdują. Jest tak chociażby w wypadku Mszy bizantyjskiej, mimo że jest dłuższa, bardzo rozbudowana i celebrowana często w obcym języku. Człowiek potrzebuje rytuału, który ożywi jego nadzieję, jego tęsknotę za zbawieniem, za Bogiem.

Nigdy nie rozumiałem, dlaczego ryt trydencki nagle został zabroniony. Nie można zakazać czegoś, co było źródłem uświęcenia dla pokoleń chrześcijan. To była i jest forma rytualna z całą pewnością czcigodna, ortodoksyjna, choć nie pozbawiona wad, ale rytuał pozbawiony wad nie istnieje. To są tylko ludzkie twory.

Nie ma idealnej liturgii i nie należy mieć złudzeń, że uda się taką stworzyć. Idealna liturgia to liturgia niebiańska, to uczestnictwo człowieka, ludzi w wewnętrznym życiu Trójcy Świętej, na nowej ziemi, pod nowym niebem. W takiej liturgii będziemy uczestniczyć dopiero po Paruzji. Do tego czasu mamy pewne niedoskonałe formy rytualne, odpowiadające naszej grzesznej kondycji.