Ocena – ocenianie

Trzeci, najwyższy poziom komunikacji, występuje w niewielu szkołach. Jest to komunikacja synergiczna4. Wiąże się ona z pełną otwartością obu stron, z zaufaniem bez zastrzeżeń i prowadzi do nadzwyczaj efektywnej współpracy. Dlatego jest taka rzadka, ponieważ socjalizacja na ogół polega na ćwiczeniu już od dziecka reakcji obronnych, a w najlepszym przypadku na uczeniu kompromisu, szacunku i tolerancji.
W komunikacji synergicznej skutek przewyższa sumę możliwości obu komunikujących się stron. Wygląda to na paradoks. Nauczyciel nauczył więcej niż uważał, że może nauczyć, a uczeń nauczył się więcej niż uważał, że jest w stanie. Ta wynikająca z pełnego zaufania komunikacja zwrotna powoduje, iż nie tylko pełny komunikat jest zrozumiany i przyjęty, ale odbiorca wzbogaca go własnymi przemyśleniami, którymi dzieli się z nadawcą, w wyniku czego nadawca dokonuje nowych refleksji i odkryć, którymi dzieli się z odbiorcą. Role nadawcy i odbiorcy są wymienne, co sprzyja uruchomieniu myślenia twórczego.

Warunki skuteczności komunikowania ocen

Aby komunikacja była skuteczna, musi istnieć psychologiczna gotowość przyjęcia komunikatu. Jest to szczególnie ważne w przypadku, kiedy ów komunikat zawiera ocenę. Ocena, jak wcześniej powiedziano, powinna zostać zaakceptowana. Wstępnym warunkiem akceptacji jest w ogóle wysłuchanie komunikatu (co zdaje się oczywiste, ale wcale takie nie jest), a następnie jego zrozumienie i zinterpretowanie.
Ocena często zawiera informacje nieprzyjemne dla słuchającego. Dla większości ludzi charakterystyczny jest następujący mechanizm psychologiczny: informacji miłych, pochlebnych słucha się uważnie i łatwo oraz dokładnie je zapamiętuje, natomiast informacje niepochlebne są słuchane nieuważnie i szybko eliminowane z pamięci albo odbierane jako zarzut, atak. W tym ostatnim wypadku informacja zmienia swój charakter w pamięci odbiorcy i postrzegana jako akt wrogości traci wszelkie walory poznawcze i umiejscawia się na poziomie emocji.

Jeżeli sam początek wypowiedzi oceniającej spowoduje, zgodnie ze znanym z psychologii efektem pierwszeństwa, zakwalifikowanie aktu komunikacji jako napaści, to następne informacje, niekoniecznie negatywne, nie zostaną wysłuchane i zapamiętane. Możliwe w tym przypadku (poza zerwaniem komunikacji przez przerwanie mówiącemu lub wyjście) są dwa scenariusze: „czekanie aż skończy” oraz „rejestracja zarzutów”.

Rozpatrzymy pierwszy przypadek. Nauczyciel rozpoczyna tak: „Twoja praca to przykład, jak zgubne są skutki lekceważenia nauki...” W tym momencie uczeń przestaje słuchać. Odebrał rozpoczynający wypowiedź oceniającą zarzut lenistwa czy lekceważenia, nie spodziewa się usłyszeć niczego pochlebnego na temat swojej pracy. Poza tym zrozumiał (trafnie zresztą), że nauczyciel nie ocenia jego pracy jako takiej, tylko wypowiada się na temat cech charakteru ucznia jako osoby. Zaczął przecież od stwierdzenia, że uczeń coś zlekceważył.