Ocena – ocenianie

Uczeń musi się dowiedzieć, jakie błędy robi – i w zasadzie tylko od nauczyciela może się tego dowiedzieć. Ważne, JAK to zostanie powiedziane. Jeżeli w pracy jest bardzo ubogie słownictwo, piszący stale powtarza te same wyrazy, niewiele pożytku przyniesie poinformowanie go, że powinien pracować nad poszerzeniem słownictwa, bo jest ono ubogie. To przypomina namawianie krótkowidza, żeby starał się ostro widzieć odległe przedmioty.

Możemy temu uczniowi udzielić pomocy w formie instrukcji: W twojej pracy razi zbyt częste używanie tych samych wyrazów. Możesz sobie z tym poradzić. Najpierw znajdź te wyrazy, czytając pracę, i podkreśl je. Potem przynajmniej połowę z nich zastąp wyrazami bliskoznacznymi. Możesz skorzystać ze słownika synonimów. Wtedy dopiero przepisz pracę na czysto, przekonasz się, jak przyjemnie się ją będzie czytało.
Kilka uwag do tej instrukcji wspierającej. Na początku nie napisaliśmy, że wadą pracy jest ubogie słownictwo (wymieniając brak czegoś), tylko że razi (to delikatniejsze niż „jest błędem”) powtarzanie wyrazów (wymieniając nadmiar czegoś). Dla ucznia psychicznie łatwiejszy jest problem z nadmiarem czegoś niż z brakiem. To pierwszy krok. Drugi krok to wyrażenie wiary w możliwość poprawy usterki. Trzecim krokiem jest podanie we właściwej kolejności czynności, które uczeń powinien wykonać. Czwarty krok to wskazanie źródeł informacji (słownika), w sposób szanujący samodzielność zainteresowanego (możesz skorzystać, a nie „musisz”). Wreszcie, powtórzenie przekonania o powodzeniu uczniowskich działań.

Taki sposób budowania komentarza do oceny jest pracochłonny i wymaga od nauczyciela większego wysiłku umysłowego. Ale za to daje więcej nadziei, że uczeń będzie pisał i odpowiadał coraz lepiej, czyli że coraz rzadziej będziemy musieli mu takich instrukcji udzielać. Czyli – nasza ocena przyniosła pedagogiczny efekt. Jeżeli nie będziemy udzielali tego rodzaju informacji podczas oceniania, to znaczy, że w znacznym stopniu marnotrawimy energię zużywaną na ocenianie uczniów.

Jeżeli pochwała jest ogólnikowa, może zostać odebrana jako zdawkowa, nieautentyczna, jako próba manipulacji. Wtedy może wywołać skutek odwrotny do zamierzonego. Każda pochwała powinna być bardzo konkretna poprzez przywołanie szczegółu.

Ocenianie jako diagnoza

Ocenianie szkolne można także rozważać jako diagnozę aspektów związanych z kształceniem. Edukacja powinna być postrzegana jako proces twórczy, ponieważ w jej wyniku powstaje nowa jakość – zarówno w umyśle (aspekt poznawczy kształcenia) i osobowości (aspekt wychowawczy) ucznia, jak i w samym nauczycielu, który – jeśli spełnia wymogi dobrego nauczania, sam zmienia się i doskonali pod wpływem własnych doświadczeń (koncepcja „refleksyjnego praktyka”).



Schemat 3 przedstawia najważniejsze aspekty diagnozy edukacyjnej, odniesione do modelu psychologa P. G. Zimbardo dotyczącego procesów twórczych. Ocenianie jest bowiem formą diagnozy edukacyjnej.
Technologiczny model szkoły (dominacja testowania, plany wynikowe, ścisłe planowanie procesu nauczania) koncentrują się przede wszystkim na osiągnięciach ucznia, w drugiej kolejności na sposobie uczenia się.

Tradycyjny model szkoły, oparty na relacji mistrz – uczeń, koncentruje się na samym uczniu, a w dalszej kolejności na jego osiągnięciach. Kojarzony jest z ocenianiem intuicyjnym.
Współczesny humanistyczny model szkoły zwraca uwagę przede wszystkim na sposób uczenia się i kontekst. Ważny jest uczeń i to, jak się zmienia. Drugorzędne są osiągnięcia – najszybciej dezaktualizujący się efekt oceniania.

Najłatwiej i najściślej da się oceniać osiągnięcia. W tym celu stworzono system egzaminów zewnętrznych oraz wskaźniki w rodzaju edukacyjnej wartości dodanej (EWD). Ocenianie sposobu uczenia się i koncentrowanie na samym uczniu to sztuka niezwykle trudna.