Ocena – ocenianie

Cytowany początek wypowiedzi nauczyciela zawiera dwa ważne błędy komunikacyjne. Po pierwsze rozpoczyna się od uogólnionego zarzutu („zgubne skutki”), po drugie opisuje motywy działania ucznia („lekceważenie”). Według pierwszego z wymienionych scenariuszy, uczeń stara się przeczekać bolesne doświadczenie, nie myśleć o tym, co mówi nauczyciel, podobnie jak staramy się nie myśleć o bolącym zębie. Brak więc samego wysłuchania oceny. Według drugiego scenariusza, uczeń podejmuje próbę odparcia ataku. Słucha, ale bardzo selektywnie. Zapamiętuje kolejne zarzuty po to, żeby przygotować kontrargumenty.

Podczas komunikowania oceny należy zacząć od podania informacji pozytywnych, pochlebnych, takich, które zostaną wysłuchane uważnie i spowodują życzliwe nastawienie odbiorcy do nadawcy. To warunek wstępny wysłuchania komunikatu, odniesienie wrażenia, iż mówiący nie ma wrogich zamiarów i jeśli nawet powie coś niemiłego, to będzie tylko niewielka rysa na wizerunku, który generalnie jest pozytywny.
Ważne jest, aby oceniać efekty działań, a nie samego ucznia. To kolejne bardzo istotne założenie, które decyduje o przyjęciu lub odrzuceniu oceny. W tym celu należy uważnie formułować stwierdzenia. Jeżeli mówimy: Nie umiesz budować poprawnych zdań, to znaczy, że mówimy o uczniu (to on nie umie), a nie o jego wypracowaniu. Jeśli natomiast powiemy: Zdania w twojej pracy nie są poprawnie zbudowane, w drugim członie nie ma powiązania z podmiotem pierwszego członu to odnosimy się tylko do pracy ucznia, a nie do niego samego, do jego umiejętności.

Pokutuje jeszcze wśród wielu nauczycieli przekonanie, że przy komunikowaniu oceny najważniejsze jest przekonanie ucznia, iż ocena jest sprawiedliwa. I to przekonywanie przybiera postać uzasadniania oceny. Uzasadnienie takie najczęściej jest o wiele bardziej szczegółowe i długie w przypadku złej oceny, ogólne i krótkie w przypadku dobrej. Oczywiście, uczeń musi mieć przekonanie o zasadności stopnia. Ale komentarz nauczyciela przeładowany negatywnymi informacjami ani nie dodaje uczniowi otuchy ani nie budzi wiary w jego siły.

Z pedagogicznego punktu widzenia dużo bardziej pożyteczne jest zawarcie w komentarzu czytelnej dla ucznia instrukcji. Rezygnacja z rejestru wad na rzecz instrukcji to istota oceniania wspierającego. Polega na udzieleniu tej samej, prawdziwej informacji o jakości dokonań ucznia, ale w innej, skądinąd bogatszej treściowo formie. Należałoby zacząć już od sposobu zaznaczania uwag na marginesach prac pisemnych uczniów.

Na marginesach uczniowskich zeszytów zazwyczaj odnotowujemy tylko błędy. Nasycenie czerwienią pozwala szacować, jaki stopień zostanie wystawiony. Ten zwyczaj notatek na marginesach wpływa niszcząco na obiektywizm oceniania, ponieważ każe przy ocenianiu brać pod uwagę wyłącznie błędy (tylko one są zaznaczane). Zalecaną procedurą jest sygnalizowanie na marginesach także uwag pochlebnych, najlepiej innym kolorem (np. zielonym). To więcej pracy dla nauczyciela, ale skutkiem będzie uczciwsza ocena.