Troska o naród na emigracji

We współczesnej historii polskiej emigracji wyróżnia się kilka zasadniczych okresów: od drugiej połowy XIX w. do 1939 r. – głównie o charakterze zarobkowym; lata 1939–1945 – przemieszczanie się ludności miało głównie charakter przymusowy i związane było z wydarzeniami wojennymi; lata 1944–1980 – repatriacja Polaków z ZSRR, wyjazd z Polski ludności niemieckiej na mocy umów rządowych, emigracja ludności pochodzenia żydowskiego; np. w siedmioleciu powojennym z Polski i do Polski migrowało około 6,5 mln osób, główne kierunki emigracji to: Niemcy (ogółem 4 092 2002 osób, z czego 2,3 mln w ramach zorganizowanej akcji przesiedleńczej od lutego 1946 do kwietnia 1950), ZSRR (Polskę opuściło 481 183 Ukraińców, 36 393 Białorusinów i około 1000 Litwinów – repatriację zakończono w sierpniu 1946 r.) i Izrael (szacunkowe dane około 40 tys., z ogólnej liczby około 60 tys. Żydów pozostałych po wojnie w Polsce); w okresie 1951–1955 nastąpiła stagnacja ruchów wędrówkowych (ogółem kilkadziesiąt tysięcy osób); w okresie 1955–1960 przemieściło się z Polski i do Polski ogółem około 600 tys. osób (repatriacyjny ruch z ZSRR i wyjazdy do Niemiec w ramach akcji „łączenia rodzin”); w 1955 r. emigrowało z Polski ogółem 2 325 osób, w 1956 – 33 036, w 1957 – 148 472, w 1958 – 140 918, w 1959 – 29 774; w okresie 1960–1970 średnio emigracja kształtowała się na poziomie około 22 tys. rocznie, jedynie w 1965 r. wynosiła 32 113 osób; w 1968 r. – 17 201, w 1969 – 22 473. Ogłoszona 17 XI 1970 r. „Informacja rządu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej” o możliwości stałego wyjazdu do Niemiec w celu połączenia rodzin, spowodowała lawinę wniosków i wyjazdów do tego kraju; w latach 1970–1975 wyjechało 62 484 osób, a na podstawie tzw. „zapisu protokolarnego” z 7 X 1975 r. (o mieszkańcach Polski traktowanych przez Niemcy jako grupa o niemieckiej przynależności państwowej) wyjechało w okresie od 30 VI 1976 do 30 VI 1980 r. łącznie 122 725 osób. Lata 80. – migracje o charakterze politycznym i ekonomicznym; w latach 1981–1988 około 830 tys. osób opuściło kraj na stałe; połowa z nich pochodziła z województw: katowickiego, opolskiego, stołecznego warszawskiego, gdańskiego i wrocławskiego. Szacunki rozmiarów całej migracji w latach 1980–1989 mówią o liczbie od 2 205 tys. do 2 345 tys. osób, z czego tzw. emigranci długoterminowi (przebywający za granicą ponad 12 miesięcy) stanowili liczbę 1 073 000–1 317 000 osób.^[7]

W polskiej emigracji powojennej wyróżnia się ponadto emigrację bezpośrednią (wyjazdy z Polski za granicę) i pośrednią (jeńcy, żołnierze, grupy mniejszościowe – osoby, które nie mogły powrócić do Polski po wojnie i emigrowały do innych krajów z miejsc, w których się znajdowały).^[8]

Obecnie pod określeniem „Polonia” (pojmowanym szeroko, gdyż słowo „emigracja” wskazuje na dobrowolne opuszczenie kraju) rozumie się zarówno emigrację polityczną jak i ekonomiczną, pokolenie urodzonych poza krajem, a wywodzących się z polskich korzeni, pozostałych za granicą Polski w wyniku przesunięcia granic państwa, jak i dobrowolnie opuszczających Polskę. Dalej więc pozostaje ono pojęciem niejednoznacznym, chociaż jego formy są rozpoznawalne.^[9] Niezwykle trudno jest podać całkowitą liczbę Polaków pozostających poza granicami Polski. Panorama emigracji polskiej (z 1968 r.) podawała ogólną liczbę 9 359 880 osób pochodzenia polskiego w świecie, nie wliczając w to Polaków w Czechosłowacji oraz w ZSRR (oficjalne dane podawały wówczas, że w samej tylko Ukraińskiej SSR mieszkało 363 tys. Polaków, z których rzekomo tylko 19% uznawało język polski za ojczysty). Spośród wszystkich Polaków na świecie w Europie żyło 753 680 osób (we Francji 490 tys., w Anglii 145 tys., w Niemczech 58 tys., a w Belgii 35 tys.), w Stanach Zjednoczonych – 6 mln, w Kanadzie – 230 tys., w Ameryce Południowej – 301 tys. (w tym w Brazylii 208 tys., w Argentynie 86 tys.), w Australii 64 tys., w Nowej Zelandii 2 500, a w Afryce 8 tys.^[10]