Troska o naród na emigracji

Współcześnie wskazuje się w Polsce na bardzo duży odsetek młodzieży chętnej do podjęcia migracji i zamieszkania w innych krajach. Badania sondażowe w 1991 r. mówiły o 28% deklaracji emigracyjnych, związanych głównie z pesymistyczną oceną sytuacji gospodarczej kraju. W 1995 r. 31% osób złożyło deklaracje prowyjazdowe, z czego 13% respondentów posiadało już gotowe plany wyjazdowe na najbliższy rok. Najchętniej wybieranymi krajami wyjazdu były: Niemcy (40%), Stany Zjednoczone (26%), Szwajcaria (15%), Francja (13%), Hiszpania (12%), Włochy (6%), Austria (4%).^[11]

Migracje wewnątrzkrajowe, jak i zewnętrzne odgrywają ważną rolę w przeobrażaniu społeczeństw, wpływają na ich potencjał demograficzny, możliwości produkcyjne, a przede wszystkim na sposób i kulturę życia. Jednocześnie są źródłem szeregu problemów społecznych, politycznych, ekonomicznych w różnej skali, zarówno lokalnej jak i krajowej oraz międzynarodowej. Mają także bardzo ważny wpływ na kształtowanie się świadomości narodowej.

Z pewnością emigracja nie dotyczy całego społeczeństwa, a więc nie ilustruje ona przekroju narodu czyli pojmowanych statystycznie wszystkich grup regionalnych i zawodowych. Emigracja stanowi aspekt narodu, a zatem jest bezpośrednio związana z krajem macierzystym. Na wszystkich płaszczyznach swej rzeczywistości zależna jest od narodu, pielęgnując związek z jego dziejami i teraźniejszością i na tej podstawie poszukując platformy dla współżycia z każdym innym narodem.^[12]

Problem migracji przestaje być jednocześnie zjawiskiem ruchu jednostek, a staje się – ze względu na istniejące tradycje i struktury grup migracyjnych – zjawiskiem przegrupowania społecznego, obejmując pewne sfery życia jednostki, jak sytuacja ekonomiczna, religijna, kulturalna i polityczna.^[13]

Jednym z głównych zagadnień przeobrażeń społecznych w ramach migracji jest rozwój świadomości narodowej w zetknięciu się z obcym środowiskiem poprzez rozszerzanie się świadomości wspólnoty od zbiorowości lokalnej (wieś – parafia) do granic „wielkiej ojczyzny”. Emigracja w okresie międzywojennym powodowała rozpad tradycyjnej kultury wiejskiej, przyspieszała emancypację ludności chłopskiej, zmieniała wielowiekowe formy myślenia i reagowania na otaczającą rzeczywistość, a także wpływała na obyczaje. Powstawały nowe modele społecznych zachowań, zwłaszcza w sferze szeroko rozumianej kultury. Rozszerzały się horyzonty myślowe, wzrastał pragmatyzm działania. Emigranci po powrocie do kraju byli bardziej dynamiczni społecznie i ekonomicznie, zaradni, swobodniej zachowywali się w urzędach, chętniej włączali się w pracę organizacji społecznych i oświatowych. Powracający do kraju chętniej sięgali po książkę i prasę.^[14]

Wśród pozytywnych następstw stałej emigracji wymienia się: spadek spożycia w kraju macierzystym; napływ dewiz w postaci darów dla członków rodziny; napływ darów rzeczowych dla bliskich pozostałych w kraju; podnoszenie poziomu wiedzy o świecie; nabywanie kwalifikacji i wiedzy za granicą; podnoszenie prestiżu kraju na arenie międzynarodowej; zebranie kapitału, który może być wykorzystany po powrocie do rodzinnego kraju. Nie są to skutki obojętne dla dynamiki tworzonego systemu gospodarczego w macierzystym kraju.^[15]

Wśród negatywów emigracji wymienia się: degradację społeczną, moralną, zawodową i kulturalną migrantów. I im dłuższy jest okres pobytu za granicami kraju, tym trudniej – po powrocie – odnaleźć swoje miejsce w społeczeństwie macierzystym.^[16]