Bardziej oczekiwanie niż radość

Polska lat siedemdziesiątych XX wieku – po objęciu władzy przez kolejnego sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka – miała być krajem „mlekiem i miodem płynącym”. Jednak państwo nadal było nieudolnie rządzone przez komunistów, a przysłowiowa „socjalistyczna gospodarka planowa” doprowadzała Polskę do ruiny gospodarczej. Warunki pracy w większości fabryk wręcz urągały godności ludzkiej. Pozorne sukcesy, jak choćby obiecany „mały fiat dla każdego obywatela” czy też „mieszkania dla każdej rodziny” były propagandową fikcją. Tymczasem komuniści coraz bardziej zadłużali państwo w zachodnich bankach. Pogłębiała się też przepaść między społeczeństwem a władzą. Coraz mniej dóbr trafiało do obywateli, coraz więcej – do władzy. To pogłębiało niechęć między robotnikami a rządzącymi. Sytuację pogarszały systematyczne, choć od 1976 r. ukryte, podwyżki cen. Pod koniec lat siedemdziesiątych brakowało na rynkach już najbardziej podstawowych artykułów. Propaganda zaś jak na urągowisko zapewniała, że obywatelom żyje się coraz lepiej.

Nie było strajków, były przestoje

Pierwsze „przestoje w pracy”, jak władza nazywała wówczas strajki, miały miejsce już w czerwcu 1980 r. w kilku zakładach Lubelszczyzny. Powodem były pogarszające się warunki pracy i płacy. Punktem zapalnym stał się „test” komunistów na wytrzymałość pracowników: 7 lipca 1980 r. w niemal wszystkich bufetach większych zakładów województwa lubelskiego ceny „wyrobów mięsnych” wzrosły nagle o sto procent. Stało się tak m.in. w Wytwórni Sprzętu Komunikacyjnego Państwowych Zakładów Lotniczych w Świdniku (WSK PZL) – fabryce zatrudniającej kilkanaście tysięcy osób. – To była fabryka, którą władza się szczyciła. Stąd niemal wszyscy pracownicy szli na pochód pierwszomajowy. Na różnego rodzaju uroczystości partyjne – wspomina Marian Król, dziś przewodniczący Zarządu Regionu Środkowowschodniego NSZZ „Solidarność”. Podczas lipcowego strajku w 1980 r. frezer, a zarazem jeden z jego współorganizatorów. – Takim sygnałem dla władzy, że jest niedobrze, był kilkugodzinny strajk w naszym zakładzie filialnym w Mielcu w ostatnim tygodniu czerwca. Ale władza to zbagatelizowała. Podobnie było u nas w Świdniku. W strajku wzięło udział kilkuset młodych ludzi, jednak starsi robotnicy wtedy go nie poparli. Z informacją o tym wydarzeniu oraz pytaniem, co robić dalej, pojechali do KW PZPR w Lublinie przedstawiciele zakładowej organizacji partyjnej. Na spotkanie kazano im czekać osiem godzin, po czym… nie uwierzono, że coś takiego mogło mieć miejsce.

We wtorek 8 lipca w WSK Świdnik stanęli robotnicy. Najpierw, na pierwszej zmianie, kilka wydziałów, a tuż po południu cały zakład, mimo iż działacze zakładowej PZPR usiłowali do tego nie dopuścić. Kierownicy wydziałów biegali jak w ukropie, usiłując „zapędzić roboli” do roboty, jak wtedy pogardliwie nazywano robotników. Na niektóre wydziały przyszedł nawet dyrektor zakładu. Groźbami i prośbami starał się wpłynąć na załogę, by wróciła do pracy. Jednak bez rezultatu. – Byłem w grupie 50 osób, które zatrzymały zakład. Miałem wówczas 22 lata – wspomina Marian Król. – Organizatorami strajku byli bardzo młodzi ludzie, którzy nie mieli nic do stracenia, albo robotnicy z kilkudziesięcioletnim stażem i wielkim autorytetem, których dyrekcja bała się prześladować w jakikolwiek sposób. Próbowano wszelkich chwytów, żeby rozbić nasz strajk. Przyjeżdżali esbecy i straszyli. Różni państwowi urzędnicy ze stolicy i województwa, m.in. minister przemysłu Aleksander Kopeć. Także ówczesny wojewoda i sekretarze PZPR. Ludzie jednak nie chcieli wrócić do pracy. Trzeciego dnia zastrajkował biurowiec, czyli urzędnicy. Wśród strajkujących znaleźli się nawet szeregowi członkowie partii. To był straszny cios dla PZPR. Tego się nie spodziewali. Już wtedy zaczęto nam obiecywać wielkie pieniądze. Nawet dodatkowo po tysiąc złotych miesięcznie. Mówiono, że jeśli my, robotnicy, pójdziemy do pracy, to inni też pójdą. Słyszeliśmy: „My sobie szybko z tymi «urzędolami» poradzimy”. Ale myśmy się nie ruszyli. Mimo że czuło się strach przed ewentualnymi represjami. Jeszcze w pamięci mieliśmy grudzień 1970 r. i rok 1976. Jacyś prowokatorzy próbowali nas nawet wyprowadzić na ulicę, byśmy „zdobywali” sklepy komercyjne, gdzie sprzedawano artykuły po bardzo wysokich cenach. Ale nie daliśmy się podpuścić. Do dziś uważam, że było to działanie Ducha Świętego. U nas wtedy nawet najwięksi wrogowie zaczęli ze sobą rozmawiać.

Strajk kolejnej chluby partyjnej

Kolejnym zakładem w województwie, którym chlubili się komuniści, była lubelska Fabryka Samochodów Ciężarowych (FSC). Tu również pracowało kilkanaście tysięcy osób. 45-latek Julian Dziura o strajku w swoim zakładzie dowiedział się z... Radia Wolna Europa. Był wtedy starszym konstruktorem. – Kobiety na wydziale tłoczni strajkowały od rana w czwartek 10 lipca, a myśmy o tym nie wiedzieli – mówi do dziś z pewnym zażenowaniem Julian Dziura. – Udało się dyrekcji utrzymać to w tajemnicy. W piątek byłem na spawalni. Podszedł do mnie znajomy robotnik i zapytał: „Czy jak my pójdziemy, to umysłowi pójdą?”. Odpowiedziałem niemal konspiracyjnie: „To zależy, ilu was będzie”.