Katolik w przestrzeni publicznej

Mijający rok jest wyjątkowy w najnowszej historii Polski. Został nasycony zdarzeniami o znacznym ładunku emocjonalnym, co wywołało manifestację postaw i uczuć w niespotykanej dotąd skali społecznej. Chodzi tu przede wszystkim o traumę wywołaną katastrofą smoleńską, żałobą narodową, polaryzacją postaw w związku z pochowaniem Pary Prezydenckiej na Wawelu, wyborami prezydenckimi, wydarzeniami wokół krzyża na Krakowskim Przedmieściu i – ostatnio – także dyskutowane szeroko w mediach uregulowania prawne związane z zapłodnieniem pozaustrojowym. Zjawiska te cechowały się dużym poziomem emocji, co powodowało ujawnianie się skrajnych postaw i zachowań.

Granice wolności religijnej

W kontekście tych wydarzeń należy na nowo przeanalizować problem wolności religijnej w Polsce, gdyż można zaobserwować otwarte działania o charakterze walki światopoglądowej, w której coraz wyraźniejsze stają się dążenia do oparcia państwa na regułach świeckich, w oświeceniowym tego słowa znaczeniu.

Jak w tej sytuacji rozumieć pojęcia, takie jak swoboda wyznawania wiary, ochrona symboli wiary i granice wolności religijnej? Podejmując próbę odpowiedzi na te pytania, warto oprzeć się na codziennych doświadczeniach polskich katolików w przeżywaniu wiary. „Niedziela” zleciła Instytutowi Statystyki Kościoła Katolickiego SAC przeprowadzenie badań dotyczących wolności religijnej w świadomości polskich katolików w 2010 r.

Wolność religijna dotyczy m.in. obecności w dyskursie publicznym wypowiedzi zdecydowanie negatywnych w stosunku do Kościoła katolickiego, ale także wypowiedzi mających formę powszechnie uznawaną za obraźliwą (np. „Polska nie jest Watykanem”, „tłuste brzuchy biskupów”). Pojawia się zatem pytanie: Czy takie wypowiedzi są odbierane jako negatywne przez katolików w ich subiektywnym odczuciu? Na podstawie badań należy stwierdzić, że dla zdecydowanie większej liczby katolików (niespełna 80 proc.) wypowiedzi Janusza Palikota odbierane są jako obrażające ich uczucia religijne. W odniesieniu do pozostałych 20 proc. respondentów możliwe są dwie interpretacje: albo te osoby zgadzają się z wypowiedziami Palikota, albo że wypowiedzi na takim poziomie intelektualnym i moralnym nie są w stanie ich dotknąć.

Kontrowersje wokół in vitro

Drugą ważną kwestią zajmującą wiele miejsca w debacie publicznej są analizowane obecnie w komisjach sejmowych projekty ustaw o dopuszczalności metody zapłodnienia pozaustrojowego – in vitro. W badaniach zapytano respondentów o dopuszczalność finansowania tej metody z podatków publicznych. Przypomnijmy, że w Polsce ponad 95 proc. obywateli deklaruje wiarę w Boga i przynależność do Kościoła katolickiego, a blisko 50 proc. uczestniczy regularnie w niedzielnej Eucharystii (coroczne badania ISKK SAC), więc automatycznie nasuwa się refleksja, że wartości wyznawane przez katolików powinny być brane pod uwagę w debacie publicznej.

W świetle naszych badań ponad 3/4 respondentów uważa, że ich pieniądze nie powinny być przeznaczane na przeprowadzanie tego typu zabiegów, ale trzeba podkreślić, że prawie co czwarty badany nie ma zdania na ten temat (blisko 12 proc.), albo nie budzi to w nim sprzeciwu (8,3 proc.), albo wręcz akceptuje taki stan rzeczy (3,3 proc. – co mieści się w granicach błędu statystycznego). Fakt, że ponad 10 proc. osób nie ma zdania na ten temat, może być istotną informacją dla duszpasterzy, ponieważ świadczy to o słabej wiedzy katolików na ważny, bioetyczny temat toczącej się w mediach dyskusji, która zakończy się uchwaleniem przez Sejm ustawy, niosącej skutki moralne, prawne i ekonomiczne.

Sytuacja ludzi wierzących w Polsce

W badaniach zapytano o ocenę sytuacji społecznej, jaka miała miejsce w Polsce w tym roku. Zdecydowana większość badanych (86 proc.) wskazała na zaostrzanie się konfliktów w Polsce. Jeszcze więcej osób, bo aż 93 proc., uważa sytuację w Polsce za niestabilną. Warto podkreślić, że tylko niespełna 7 proc. badanych nie potrafiło odpowiedzieć na to pytanie, co oznacza, że respondenci w tej kwestii mieli wyrobione opinie. Wnioskować można, że badani dostrzegają zaostrzenie się konfliktu w Polsce w ostatnim czasie. Odczuwają brak stabilności, wysoki poziom niepewności i niepokoju w życiu społecznym, które z pewnością przekładają się na życie prywatne, rodzinne i zawodowe.

Ważnym problemem, który ujawnił się szczególnie w ostatnim okresie, jest miejsce i rola ludzi wierzących w życiu publicznym. Chodzi tutaj o manifestację wyznawanej wiary katolickiej i związane z tym odczucia ludzi wierzących. Dla większości z nich (prawie 58 proc.) coraz trudniej jest wyznawać wiarę katolicką. Domyślać się można, że manifestowanie swoich postaw religijnych w przestrzeni publicznej naraża na negatywne oceny, a nawet społeczne marginalizowanie.

Należy jednocześnie dodać, że blisko 1/3 badanych uważa, że sytuacja ludzi wierzących w Polsce jest stabilna. Nie odczuwają oni negatywnych reakcji ze strony swojego otoczenia w związku z przejawianymi postawami religijnymi. Przypuszczać można, że osoby te albo mają na tyle silną osobowość, że nie zwracają uwagi na krytyczne reakcje, albo uważają je za coś naturalnego dla katolika, gdyż życie katolika zawsze było trudne, więc nie ma w tym nic dziwnego, albo można się domyślać, że osoby te spędzają większość swego czasu w środowiskach wyznających podobny system wartości, niewychodzących poza nie, niepełniących funkcji lub ról, które skutkują spotykaniem się w przestrzeni publicznej (zakład pracy, rada gminy, działalność w stowarzyszeniach) z osobami manifestującymi inną niż katolicka moralność.